Στους “παραδοσιακούς” διανοούμενους π.χ. δάσκαλοι, κληρικοί (κυρίως πανεπιστημιακοί και αρχιερείς, για τα σημερινά δεδομένα), που διαιωνίζουν το λειτούργημά τους, και στους “οργανικούς” διανοούμενους, που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με την κρατική εξουσία και τις επιχειρήσεις. Για τους τελευταίους ο Γκράμσι λέει ότι “ο καπιταλιστής επιχειρηματίας δημιουργεί στο πλάι του θέσεις yια το βιομηχανικό τεχνικό, τον ειδικό στην πολιτική οικονομία, τους οργανωτές μιας νέας κουλτούρας, ενός νέου νομικού συστήματος κ.λπ.”⁽¹⁾ Πράγματι, αποτελεί δικαίωση τον ορισμού του Γκράμσι, για τους σημερινούς διανοούμενους, το γεγονός ότι εμφανίζονται ως ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί παραγωγοί, ειδικοί πληροφορικής, πανεπιστημιακοί, σύμβουλοι διοίκησης επιχειρήσεων, κυβερνητικοί σύμβουλοι, πολιτικοί αναλυτές κ.λπ. Η σύγχρονη θεώρηση της Ιστορίας, επίσης, συμπίπτει με την αντίστοιχη τον Γκράμσι, όπου η κοινωνική πραγματικότητα, αυτή χαθ' αυτήν, διαιρείται σε εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους. Σ' αυτή την πραγματικότητα, κατά τον Σάϊντ, καθηγητή Αγγλικής και Συγκριτικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια (ΗΠΑ), “η σημαντικότερη επιλογή που έχει να κάνει ο διανοούμενος είναι το αν θα ταχθεί με τη σταθερότητα των νικητών και των εξουσιαστών ή θα ακολουθήσει το δύσκολο δρόμο, θεωρώντας αυτή τη σταθερότητα ως μια κατάσταση συναγερμού που απειλεί με ολοσχερή αφανισμό τους λιγότερο τυχερούς...” ⁽²⁾

Ο Χάρολντ Πίντερ, διάσημος θεατρικός συγγραφέας, θεωρεί τους εξουσιαστές ως την κυριότερη αιτία της δυστυχίας της ανθρωπότητας, όταν επισημαίνει ότι: “Η δυστυχία της ανθρωπότητας οφείλεται στις "μεγάλες" δημοκρατίες! 'Η, μάλλον, στην εξουσία που ονομάζει τον εαυτό της... "μεγάλη" δημοκρατία. Η δυστυχία της ανθρωπότητας έχει να κάνει με την απληστία της εξουσίας γενικότερα την επιθυμία για εξουσία των ΗΠΑ στην Παγκόσμια Τράπεζα, στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την κυριαρχία της ηθικής των πολυεθνικών. Ετσι, οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι και οι πλούσιοι πλουσιότεροι. Είναι απλό. Αυτή είναι η εξίσωση που οδηγεί στη δυστυχία της ανθρωπότητας όταν επιλύεται” ⁽³⁾. H ηθική και η εξουσία των πολυεθνικών επιβάλλεται στους πολίτες με την καθοριστική συμβολή των διανοουμένων, που τους χρησιμοποιεί για να προσδώσει επιστημοσύνη και ηθική επίφαση στις πολιτικές χειραγώγησής τους: “Οι άνθρωποι της εξουσίας... προσποιούνται πως ότι κάνουν το κάνουν έχοντας μια ηθική αντίληψη. Αυτή όμως είναι η μεταμφίεσή τους που προσπαθεί να μας πείσει πως ό,τι κάνουν το κάνουν για το καλό μας και όχι για το δικό τους καλό! Με άλλα λόγια, κά8ε "καλή" κυβέρνηση δεν χρωστάει, της χρωστάμε όλοι εμείς που μας “ευεργετεί”! Βέβαια ...το χαρακτηριστικό της εξουσίας είναι ότι στα λεγόμενά τους οι λέξεις δεν αντιστοιχούν στις σημασίες τους ή, αν θέλετε, στα λεγόμενά τους οι λέξεις δεν σημαίνουν ό,τι λένε!”⁽³⁾ Οι εξουσίες αντλούν διανοούμενους προς χρήση, μέσω μεθοδευμένων προσπαθειών φθοράς τους με βραβεία και παντός είδους διακρίσεις, και διαβολής τους όταν τις κριτικάρουν. Φροντίζουν να επικρατεί η άποψη ότι ο πραγματικός διανοούμενος πρέπει να είναι ένας απλός επαγγελματίας, ειδικός μόνο στον τομέα τον. Τον αναπαράγουν μέσα από εκπαιδευτικά συστήματα στενής γνωστικής εξειδίκευσης, ώστε να μην μπορεί να διακρίνει οτιδήποτε δεν ανήκει στον τομέα του. Τον δελεάζουν προς την κατεύθυνση της εξουσίας, των απαιτήσεων και των προνομίων της και τελικά της μετατροπής του σε κανονικό υπάλληλό της. Εύκολα του δημιουργεί το φόβο να μη φαίνεται υπέρ το δέον πολιτικός και διεκδικητικός, να νιώθει ανάγκη για την επιδοκιμασία ενός αφεντικού ή ενός μέλους της εξουσίας, να διατηρεί τη φήμη του ισορροπημένου, του αντικειμενικού και του μετριοπαθούς. Να επιθυμεί να τον ζητηθεί η γνώμη, να γίνει μέλος κάποιου συμβουλίου ή κάποιας περίοπτης επιτροπής. Αυτό είναι το πρότυπο του διανοούμενου της Νέας Τάξης Πραγμάτων. Αυτού που, κατά το λαμπρό Γάλλο διανοούμενο Ρεζί Ντεμπρέ, έχει την τάση να ευθυγραμίζεται με τους θεσμούς και να αντλεί από αυτούς εξουσία και κύρος⁽⁴⁾.

"Αν ο διανοούμενος δεν είναι άμεσα ελέγξιμος και αξιοποιήσιμος, η εξουσία τον προτιμά να επιδίδεται σε έναν ακίνδυνο πνευματικό αυνανισμό, όπου, “ο πολλαπλασιασμός της πολυλογίας στην ανθρωπιστική λογιότητα, η κοινοτοπία που φέρεται ως πολυμάθεια ή ως κριτική επανεκτίμηση, απειλεί να εξαλείψει..., την καίρια ενάργεια της προσωπικής σύγκρουσης στην οποία στηρίζεται η πραγματική κριτική” ⁽⁵⁾. θα πρέπει να μιλά με μισόλογα, να λέει μισές αλήθειες και όποτε τον βολέψει να κάνει και στροφή 180 μοιρών, για προσωπικό όφελος. Ο διάσημος Γερμανός συγγραφέας Γκίντερ Γκρας θα καταγγείλει τη συνεισφορά της Γερμανίας στη γενοκτονία των Κούρδων (με την πώληση όπλων στην Τουρκία), αλλά θα επικροτήσει τη σφαγή τον σερβικού λαού (και των αλβανόφωνων Κοσοβάρων) από τις βόμβες τον ΝΑΤΟ, και θα αμειφθεί γι αυτό με το βραβείο Νόμπελ στη Λογοτεχνία. Αλλο τυπικό παράδειγμα διανοούμενου της Νέας Τάξης των ΗΠΑ αποτελεί σ γνωστός Γάλλος μυθιστοριογράφος Πασχάλ Μπρικνέρ ⁽⁶⁾. Προσφέρει γην και ύδωρ στην παγκόσμια τάξη των ΗΠΑ, κατηγορώντας Γάλλους διανοούμενους για απλοϊκή αντιιμπεριαλιστική Θέση” και στηλιτεύοντας την άποψη του Ρεζί Ντεμπρέ ότι η Δύση είναι τυφλό όργανο των ΗΠΑ και των πρακτόρων CNN και Ουόλντ Ντίσνεϊ ⁽⁷⁾.

Οι διανοούμενοι στην Ελλάδα βρίσκονται μέσα σε όλους τους κοινωνικούς θεσμούς - κυβέρνηση, ΜΜΕ, πανεπιστήμιο, Εκκλησία, τέχνες - και ο ρόλος τους (ιδιαίτερα των πανεπιστημιακών και των εκκλησιαστικών) στη στήριξη των θεσμών αυτών είναι καθοριστικός. Πολλοί απ' αυτούς εμφορούνται από αντιλήψεις βολικές για την εξουσία: Να είναι ισορροπιστές, να δείχνουν ανεξάρτητοι, χαϊδεύοντας πότε τον ένα και πότε τον άλλο βασικό κομματικό πόλο της εξουσίας. Να τη στηρίζουν όποτε κινδυνεύει και να εξωραίζουν στα μάτια τον λαού και ιδιαίτερα της νεολαία τους εξουσιαστικούς θεσμούς. Σύγχρονα χτυπητά παραδείγματα διανοουμένων της Νέας Τάξης από τις τέχνες αποτελούν: ο κ, θεοδωράκης, που ακροβατεί μεταξύ ενός αξιοσέβαστου αγωνιστικού παρελθόντος και συχνών εναγκαλισμών με την εξουσία (υπουργός στην κυβέρνησn Μητσοτάκη, αρωγός της κυβέρνησης Σημίτη στην παράδοση τον Οτσαλάν στους Τούρκους), ο κ. Σαμαράκης, που αμαυρώνει ένα αξιοθαύμαστο συγγραφικό παρελθόν με την καθιέρωση εξωραϊστικών για την εξουσία θεσμών (Βουλή των Εφήβων) και άλλοι μικρότερου βεληνεκούς. Πολλοί είναι οι “οργανικοί” διανοούμενοι από τον πανεπιστημιακό χώρο που έχουν αναλάβει καίριους ρόλους στη διαχείριση της εξουσίας των επιχειρήσεων, με προεξέχοντες τους κ. Σημίτη, Βενιζέλο, Αρσένη, Αλογοσκούφη και Παυλόπουλο (από τα δύο μεγάλα κόμματα). Υπάρχουν και πολλοί άλλοι που περιμένουν στον προθάλαμο της εξουσίας έτοιμοι να προσφέρουν τις “επιστημονικές” υπηρεσίες τους, ακόμη και για τον περιορισμό των βασικότερων συνταγματικών δικαιωμάτων τον πολίτη. Τυπικά παραδείγματα των τελευταίων αποτελούν ο κ. Παυλόπουλος και ο κ. Λοβέρδος. Ο τελευταίος, μάλιστα, απαντώντας σε κριτικές εναντίον της παρεμπόδισης των λαϊκών διαμαρτυριών στην αμερικανική πρεσβεία κατά την πρόσφατη επίσκεψη Κλίντον, προέβαλε την άποψη ότι το πολιτικό καθεστώς της χώρας μας θα πρέπει να πάρsι μέτρα προστασίας του (!!!) έναντι όσων το κριτικάρουν (“βρίζουν”) και εξέφρασε την “επιστημονική” άποψη, όπως και ο κ. Παυλόπουλος, ότι οι περιορισμοί στις μορφές δια μαρτυρίας τον πολίτη είναι συνταγματικά δικαιολογημένοι ⁽⁸⁾.

Προφανώς αυτοί οι “στρατευμένοι” διανοούμενοι δεν συμφωνούν με την άποψη του Νίκου Πουλαντζά, ότι χρέος κάθε διανοούμενου, στρατευμένου είτε όχι σε κάποιο κόμμα, είναι η κριτική επαγρύπνηση, ώστε να μη μετατραπεί σε κομματικό όργανο, δηλαδή σε υπηρέτη της εξουσίας ⁽⁹⁾. Στα ΜΜΕ ο διευθυντικός ρόλος των διανοουμένων, ενίοτe πανεπιστημιακών (π.χ. κ. Ε. Τσοτσορός, πρόεδρος διοικητικού συμβουλίου τον τηλεοπτικού καναλιού ALPHA-Σκάι), είναι επίσης καθοριστικός, διότι, σύμφωνα με τον Σίλερ, ομότιμο καθηγητή Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνια (ΗΠΑ) “Για να βασιλεύει η τάξη στο εσωτερικό μιας χώρας είναι μεταξύ άλλων αναγκαίο να εξασφαλίσει κανείς τον έλεγχο των ίδιων των "σημασιών" (των λέξεων), να αστυνομεύει της ιδέες, να μπορούν με άλλα λόγια οι κυβερνώντες να διαμορφώνουν και να διαχέουν εκείνη την αντίληψη της πραγματικότητας (τοπικής και παγκόσμιας) που υπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντά τους”. ⁽¹⁰⁾

Τέλος, καθοριστικό ρόλο στις παγκόσμιες και τοπικές εξελίξεις παίζουν και οι εκκλησιαστικοί διανοούμενοι, ιδιαίτερα αυτοί που διευθύνουν τις δύο μεγάλες χριστιανικές Εκκλησίες (Πάπες, Καρδινάλιοι, Πατριάρχες, Αρχιεπίσκοποι). Η εξάρτησή τους από τις οικονομικοπολιτικές εξουσίες είναι πασιφανής. Είναι γνωστός ο πολιτικός ρόλος τον Βατικανού στην εδραίωση της Νέας Τάξης από τις ΗΠΑ κατά τον Ψυχρό Πόλεμο με την πρώην ΕΣΣΔ και οι οικονομικές διαπλοκές του, νόμιμες (Τράπεζα Βατικανού) ή παράνομες (κατηγορίες για διαπλοκές με τη Μαφία), με τις sπιχειρήσεις. Επίσης, υπήρξε πάντα σταθερός αρωγός των σημερινών ηγεμονικών επιδιώξεων των ΗΠΑ. Με την τεράστια επιρροή τον στους λαούς της Ευρώπης και της Αμερικής, αν τους κινητοποιούσε, θα μπορούσε εύκολα να σταματήσει τον πρόσφατο σφαγιασμό των Σέρβων και των αλβανόφωνων της Γιουγκοσλαβίας από τις ΗΠΑ-ΕΕ. Οχι μόνο δεν έκανε κάτι τέτοιο αλλά ούτε καν αντιτάχθηκε (ψήφισε λευκό) στην απαγόρευση της διεθνούς μετάδοσης των προγραμμάτων της σερβικής τηλεόρασης μέσω του ευρωπαϊκού τηλεοπτικού δορυφόρου Intersat που επέβαλαν οι ΗΠΑ-ΕΕ στη Γιουγκοσλαβία κατά την περίοδο εκείνη ⁽¹¹⁾ Ετεροβαρής και ο ρόλος της Ορθοδόξου Εκκλησίας στα παγκόσμια τεκταινόμενα. Καμία ουσιαστική αντίδραση τον Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στις σφαγές τον “αδελφού ορθόδοξου σερβικού λαού” από τις ΗΠΑ. Αλλά επίσημη συνάντηση με τον πλανητάρχη στο Φανάρι και ουσιαστικές συσχετίσεις του με τις οικονομικοπολιτικές εξουσίες (τέλεση προφανούς συμβολικής σημασίας εκκλησιαστικών μυστηρίων σε οικογένειες διαφόρων μεγαλοεπιχειρηματιών, πολιτικών και του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου ⁽¹²⁾. Από κοντά και ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Δημήτριος, που συνόδευε τον πλανητάρχη σε αυτή την συνάντηση.

Στα καθ' ημάς, γνωστή είναι η πολιτική εξάρτηση της Εκκλησίας της Ελλάδος ⁽¹³⁾ από το κράτος (φλερτ με τους δικτάτορες της χούντας ⁽¹⁴⁾ οικονομικά σκάνδαλα και “αδυσώπητη μάχη για επικράτηση και εξουσία μεταξύ ομάδων ιεραρχών” ⁽¹³⁾ με στήριξη των εκάστοτε πολιτικών εξουσιών, υποχρεωτική αναγραφή τον θρησκεύματος στις ταυτότητες, πρώτη και καλύτερη η Εκκλησία στην ευλογία όλων των πολιτικών στρατιωτικών τελετών, τεράστιας συμβολικής σημασίας παρουσία του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου στο προεδρικό μέγαρο κατά την επίσκεψη Κλίντον), οικονομικοπολιτικές διαπλοκές της Εκκλησίας της Κύπρου (συμμετοχή της στο Χρηματιστήριο ⁽¹⁵⁾. Πόση, αλήθεια, κραυγαλέα αντίθεση με τα κυρύγματα του θεμελιωτή του Χριστιανισμού για τις εγκόσμιες εξουσίες!!! Δεν τις αναγνώριζε όχι μόνο στην πράξη, αλλά ούτε και στα λόγια. Ο διανοούμενος βρίσκεται σε διαρκή μάχη με τις σειρήνες της εξουσίας, με την επίγνωση της δύναμής του και με τις προσωπικές αδυναμίες, που τροφοδοτούνται από την επιθυμία για ανάδειξη. Όπως επισημαίνει και ο Νόαμ Τσόμσκι, φημισμένος κοινωνικός ακτιβιστής και καθηγητής Γλωσσολογίας στο ΜΙΤ (ΗΠΑ). “Ο διανοούμενος χάνει τη δύναμή του όταν ασπάζεται την εξουσία... Ο διανοούμενος είναι ο μόνος που μπορεί λόγώ θέσης να αποκαλύπτει τα ψέματα της εξουσίας, της κυβέρνησης... αν θέλετε, είναι ο μόνος που μπορεί να αναλύσει τις ενέργειες της κυβέρνησης με βάση τα αίτια, τα κίνητρα, τα συμφέροντα και τις κρυφές σκοπιμότητες! Ειδικά στις δυτικές κοινωνίες, όπου ο διανοούμενος έχει την πρόσβαση στην πληροφορία και την ελευθερία τον λόγου, η σημασία του διανοούμενου είναι μεγάλη, όπως και οι δυνατότητες επέμβασης. Βέβαια, όλα αυτά λίγο ώς πολύ συγκρούονται με το ότι οι διανοούμενοι είναι μια προνομιούχος μειοψηφία, που η δυτική δημοκρατία τής παρέχει την ευχέρεια, τις δυνατότητες και την εκπαίδευση για να αναζητήσει την αλήθεια η ο ποία είναι κρυμμένη πίσω από το πέπλο της διαστρέβλωσης, της ελλιπούς αντιπροσώπευσης, της ιδεολογίας και των ταξικών ενδιαφερόντων! O τρόπος ανάδειξης ενός διανοουμένου, επομένως, είναι σε αντίφαση με την ευθύνη του ίδιου διανοούμενου” ⁽³⁾. Το ζητούμενο είναι να μπορέσει ο διανοούμενος να ξεπεράσει αυτή την αντίφαση. Διότι το καθήκον του υπαγορεύει να είναι ταγμένος με τους εξουσιαζόμενους, τους αδυνάτους, όχι ως ειρηνοποιός ούτε ως θεμελιωτής της συναίνεσης. Να είναι απρόθυμος στο να δέχεται τις εύκολες συνταγές, τις στερεότυπeς ιδέες και τις καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις για τα όσα λένε και κάνουν οι άνθρωποι της εξουσίας και οι κάθε είδους συμβατάνθρωποι. Να μην επιτρέπει στις μισές αλήθειες και στις κοινώς παραδεδεγμένες απόψεις να συμπαρασύρουν τους ανθρώπους. Αυτό τσ καθήκον είναι μια προσπάθεια αέναη, από τη φύση της ατελεύτητη και αναγκαστικά ατελής.

1. Gramsci Απtoπίo, “Lettere del Carcere” (“Τα Τετράδια της φυλσκής ), Ouademi, 1947.

2 Said WΕ, “Διανοούμενοι και Εξουσία”, Εκδόσεις Scripta, Αθήνα 1997.

4. Regίs Debray, “Teachers, Writers, Celebrities: The Intellectuals of Modern France”, New Left Books, London, 1981.

6. Πασκάλ Μπρικνέρ, “Γιατί αυτό το αντιαμερικανικό μένος;” εφημερίδα “Μοντ”, 7-4-1999, συγγραφέας του έργου “Μαύρα φεγγάρια του έρωτα."

9. Νίκος Πουλαντζάς, Διανοούμενε, “ποιός είσαι;” εφπμεριδσ Nεα