K�kenleri konusunda kesin bir�ey s�ylenilemeyen Lidyal�lar��n oturduklar� yerlere M� 2. Bin y�ldan �nce geldikleri bilim adamlar�n�n ortak g�r���d�r. Dilleri nedeniyle Hint-Avrupa k�kenli olduklar� d���n�lmektedir. Sonralar� Lidce konu�an bu halk k�tlesinin M� 2000 ya da daha erken bir tarihte Hititler�den ayr�ld��� san�l�r. Buna kar��l�k Lidya�da hi� olmazsa Kalkolitik �a�dan ba�layarak yerli bir halk kitlesinin oturdu�u kesindir. Lidyal��lar yerli halkla kayna�m�� gibidir. Herodotos�tan ��reniyoruz ki �Yunanl�lar�n Lydia diye bildikleri �lkede eskiden , Maionlar ad�nda, Lidlerden farkl�, ama onlara t�m�yle yabanc� olmayan ba�ka bir halk ya�ard�. Lidler, Maionlar� yenip topraklar�n� al�nca onlar da ya denizi ge�ip bat�ya ka�t�lar ya da kal�p yenenlere boyun e�diler�. M� 7.yy��n ilk yar�s� i�inde birdenbire parlayan Lidya krall���, �nasya d�nyas�n�n en ilgin� k�lt�rlerinden biridir. Bu krall�k ne tam anlam�yla do�ulu, ne de tam anlam�yla bat�l� devletlere benzer; her iki blo�un siyasal ve k�lt�rel etkilerinden olu�mu� yeni bir Anadolu Krall���d�r. Kaynaklara g�re Lidya�da �� ayr� s�lale h�k�m s�rm��t�r: Atyadlar, Heraklidler (Tylonidler) ve Mermnadlar. Herodotos�a g�re Atyadlar s�lalesi Atys�in o�lu Lydos ile ba�lar fakat Lydos�tan sonra krallar�n s�ralar� ve hatta adlar� bile kesin de�ildir. Bu da 2.bin y�l�n ikinci yar�s� i�inde ya�anm�� olmas� gereken Atyad s�lalesi krallar�n�n ger�ekte var olmad���, t�m eski �a� toplumlar�ndaki gibi, Lidyal�lar��n �ok eski bir ge�mi�e sahip olma istedikleri sonucunda ortaya ��kt��� fikrinin olu�mas�na neden olmu�tur. Ama bu hanedana ait bir kral ad� �Meles� Hitit kay�tlar�nda ge�mektedir. |
Sardes�te
yap�lan kaz�lar Son Tun� �a���nda (M� 1400-1200) Lidyal�lar��n, Yunanistan�dan
gelip Bat� Anadolu�ya yerle�en Mikenlerle ticaret yapt�klar�n� ortaya
��karm��t�r. Ayr�ca Hitit ar�ivlerine g�re Hitit �mparatoru Tudhaliya
IV (M� 1250-1220) �Assuwa Konfederasyonu� ad�yla birle�erek kendine kar��
gelen bir tak�m devletlere sefer yapm��, bu �lkeleri y�k�ma u�ratm��t�r.
Nitekim arkeolojik kaz�lar 2.bin y�l�n sonlar�nda bir d��man g�� taraf�ndan
yak�l�p y�k�ld���n� g�stermi�tir.
|
Atyadlar�� izleyen Heraklidler s�lalesi Lidya�da 505 y�l egemen olmu�tur. Ba�lang�c� M� 1192 y�llar�na uzan�r. Bu tarih yeni Hint-Avrupa kabilelerinin Bo�azlar yoluyla Anadolu�ya g�� ettikleri ve B�y�k Hitit �mpartorlu�u�nun ortadan kalkt��� y�llard�r. Bu s�laleye Grekler�ce tanr� Herakles�le ili�kiye getirelerek �Heraklidler�, Lidyal�larca kahramanlar� Tylos ya da Tylon�un ad�ndan �Tylonidler� ad� verilmi�tir. Tylon�un Bat� Anadolu�ya yeni gelen Hint-Avrupa�l� Thraklar��n bir boyunca getirilmi� olmas� olas�d�r. Heraklidlerin daha �nce bahsetti�imiz Maionlar�a e�itli�i ve Demir �a���n�n ba�lar�nda Sardes�e �Hyde�, �lkeye de �Maionia� ad�n� verdikleri �ne s�r�lm��t�r. ��nk� son Heraklid kral� Kandavles�in ad�n�n Maionca oldu�u kabul edilmektedir. Ayr�ca M� 1000 y�llar�nda Maionia denilen Lidya� da �anak-��mlek�ilikte yeni bir boyal� geometrik bi�im meydana gelmi�tir ve bu Demir �a� Lidyas�nda y�ksek bir k�lt�r ve artistik faaliyet oldu�unun kan�t�d�r. Daha sonra Mermnadlar denen hanedan�n ilk kral� Gyges�in M� 685 y�l�nda Lidya taht�na ��k���yla ilgili olduk�a heyecanl� as�l �yk� ba�lar. Kar�s�n�n g�zelli�ine hayranl���n� kan�tlama derdindeki Kandavles�in ku�kulu dostu Gyges�e yatmaya haz�rlanan kar�s�n� gizlice seyrettirmesi ve �ok k�zan Krali�e�nin kocas�n� �ld�rs�n diye Gyges�� gizliden gizliye zorlamas�yla Gyges Kandavles�i �ld�r�r ve krali�eyle evlenerek tahta ge�er. B�ylece 141 y�l s�recek olan Mermnad egemenli�i ba�lar. Lidyal�lar eski �nasya� da birinci derecede �nem kazand�lar ve �zg�n eserler yaratt�lar. (M� 587-546) s�rayla Gyges, Ardys, Sadyattes, Alyattes ve Kroisos Lidya devletini y�nettiler. Bu d�nemde Lidya�n�n zenginle�mesi ve g��lenmesi de alt�n madeninin bulunmas�, i�lenmesi ve ticaretin yap�lmas� �ok �nemli bir fakt�rd�r. Bu sayd���m�z krallar�n ilk ad�mda, g�� politikas�n�n silah� olarak ekonomik kaynaklar� kulland�klar� san�l�r. Ilk sikkelerin ortaya ��k���n�n asker �cretlerinin �denmesiyyle ilgili oldu�u bile d���nebilir. |
Gyges tarihe ge�ince Yunan kentlerine kar�� askeri giri�imlerde bulundu ve kuzeyden gelen Kimmer tehlikesiyle u�ra�t�. Ve onlar� yenilgiye u�ratt�. Fakat ikinci Kimmer sald�r�s�na dayanamayacak Sardes�in y��k�m�yla sonu�lanan sava�ta �ld�. Bu d�nemde Yunanistan�la ticaret ili�kileri �ok geli�mi�tir. Gyges�ten sonra gelen krallar d�neminde de Kimmer ak�nlar� devam etti. Fakat bunlara kar�� Lidya devleti �ok iyi direndi ve bu da ekonomisinin ne denli g��l� oldu�unu g�sterir. Yine Gyges�ten sonra gelen krallar Yunan kent devletlerine sald�r�lar d�zenlediler. Alyattes Lidya tarihinin en b�y�k ki�isi ve Mermnad hanedan�n�n en etkin kral�d�r. Bat� And k�y�lar�n� ele ge�irdi ve Bat� And��n kuzey kuzey k�sm�n� elinde bulunduran Kimmerleri K�z�l�rmak��n �tesine s�rd� ve bu sayede LidyaKrall����n�n g�c� yeni boyutlara ula�t�.Kuzeyli barbarlardan zara g�r�p zay�flayan Phrygia Lidya�ya ba�land�.Bu d�nemin �nemli olaylar�ndan biri de nedeni pek bilinmeyen Lidya-Med sava��d�r. Sonu�ta K�z�l�rmak her iki devlet aras�na s�n�r kabul edildi. Alyattes Lidyal�lar�la Grekler aras�ndaki ili�kilere �ok de�er verdi; Miletos�ta iki tap�nak in�a ettirdi; Delphi�deki kehanet merkezine arma�anlar yollad�; Korint tiran� Periandros ile dostluk ili�kileri kurdu. Bu kraldan itibaren Grek etkisi a��k bir �ekilde g�r�lmeye ba�lar, Hellenle�me bunu izleyen d�emlerde b�y�k bir h��z g�sterir. |
M.�
560 y�l�nda o�lu Kroisos ba�a ge�ti ve babas�ndan devrald��� g��l� ve zengin
devlet sayesinde �n�n� t�m eski �a� d�nyas�na duyurdu. ��erdeki taht kavgas�n�
sona erdirdikten sonra Ephesos� a y�neldi ve t�m Grek kentlerine egemen
oldu. Ephesos �taki Artemis tap�na��n� tekrardan in�a ettirdi. Kroisos d�neminde
Lidya devleti zenginli�inin ve k�lt�rel geli�iminin doru�una ula�t�. Dillere
destan zenginli�i kayna��n� ba�l� b�lgelerden al�nan hara�lar, ticari gelirler
ve �lkenin do�al zenginliklerinden al�yordu. M� 6.yy��n ortalar�nda beliren Pers tehlikesini g�ren ve �nlemler alan Kroisos Sardes yak�nlar�na gelen Pers ordusuyla kar��la�t� ve yenildi. Sonu�ta �ranl�lar t�m Anadolu�ya hakim oldular ve Lidya devleti tarih sahnesinden silindi. |