|
TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ (TSH)
TSH kavramı ilk kez, 1978 yılında Dünya Sağlık Örgütü ile Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu' nun (UNİCEF) Kazakistan'ın başkenti Alma Ata' da düzenlediği bir konferansta ortaya konulan bir kavramdır. Bu konferans sonunda tüm dünya ülkeleri tarafından kabul edilen ve yayınlanan bildirgede TSH kavramı ve ilkeleri sıralamıştır. Bu bildirgeye göre TSH şu şekilde tanımlanmaktadır: " Bir toplumdaki birey ve ailelerin geneli tarafından kabul görecek şekilde ve onların tam katılımı sağlanarak, devlet ve toplumca karşılanabilir bir bedel karşılığında verilen temel sağlık hizmetleridir. Sağlık hizmetlerinin çekirdeğini oluşturan TSH toplumsal ve ekonomik kalkınmanın vazgeçilmez bir parçasıdır. TSH, Ulusal sağlık sisteminin, insanların yaşadığı ve çalıştığı yerlerin olabildiğince yakınında ve ilk başvuru yeri olan, sağlık hizmeti zincirinin birinci halkasını oluşturur." Bildirgede yayınlanan maddeler şu şekildedir: · Sağlık, temel bir insan hakkı olup, bu hakkın tüm dünyada mümkün olan en yüksek düzeyde verilmesi sosyal bir amaç olarak görülmeli ve bunu gerçekleştirmek için sağlık sektörüne ek olarak diğer sosyal ve ekonomik sektörlerin harekete geçmesi sağlanmalıdır. · Gerek gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde olan ülkeler arasında, gerekse ülkelerin kendi içinde sağlık durumunda görülen eşitsizlikler politik, sosyal ve ekonomik yönden kabul edilemez olup tüm ülkeleri ilgilendirmelidir. · Yeni dünya ekonomik düzeninde ekonomik ve sosyal gelişme herkes için sağlığı ve gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler arasındaki sağlık düzeyi farkının kapatılmasını zorunlu kılmaktadır. İnsanların sağlığının korunması ve geliştirilmesi, ekonomik ve sosyal kalkınma için vazgeçilmez olup daha kaliteli bir hayat ve dünya barışına katkıda bulunacaktır. · İnsanların, kendi sağlık bakımlarının planlanması ve uygulanmasına bireysel yada toplu halde katılma hakkı ve ödevi vardır. · Hükümetlerin, kendi insanlarının sağlığı için yeterli sağlık ve sosyal imkanlar sunma sorumluluğu vardır. Gelecek yıllarda hükümetlerin uluslar arası örgütler ve tüm dünya toplumları için başlıca hedef, 2000 yılında tüm insanların sosyal ve ekonomik yönden üretken bir hayat sürdürebilmesi olmalıdır. Sosyal adalet ruhunun bir parçası olan bu hedefe ulaşmak için gereken anahtar temel sağlık hizmetleridir. · Temel sağlık hizmetlerinin uygulanabilir, bilimsel olarak doğru, sosyal olarak kabul edilebilir yöntem ve teknolojiler ile toplumu oluşturan tüm kişi ve ailelerle, onların tam katılımı ile, toplum ve ülkenin kabul edebileceği bir maliyet karşılığında, kendine güven ve kendi kaderini tayin etme ruhuna uygun olarak verilecek temel hizmetlerdir. Bu hizmetler ülkenin merkezi fonksiyonu ve ilgi odağı olan sağlık sisteminin bir parçası, toplumun ekonomik ve sosyal kalkınmanın da bir parçası olarak görülmelidir. Bu hizmetler, bireylerin, ailelerin, tüm toplumun, ulusal sağlık sistemi içerisinde oturduğu- çalıştığı yere en yakın ilk başvurabileceği yerde sunulmalı ve hizmette süreklilik sağlanmalıdır. · Temel Sağlık Hizmetleri :
1 Ülkenin ve toplumların sosyo kültürel, ekonomik ve politik özellikleri ile yakından ilişkili olup, sosyal, biyomedikal ve sağlık hizmetlerine ilişkin yapılan araştırma sonuçları ve halk sağlığı alanındaki deneyimlere hem uygun olmalı hem de bunlar doğrultusunda geliştirilmelidir. 2 Toplumdaki başlıca sağlık sorunlarını göz önünde tutarak, geliştirici, koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini uyumlu bir biçimde kapsamalıdır. 3 En azından · Sık görülen sağlık sorunları ve bunları kontrol yöntemleri konusunda eğitim · Yeterince besin sağlanması ve dengeli beslenme · Yeterli ve güvenli su temini ile temel sanitasyon · Aile planlamasını içerecek şekilde ana-çocuk sağlığı hizmeti · En önemli bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklanma · Endemik hastalıkların önlenmesi ve korunma · Yaygın olan hastalık ve yaralanmalar için uygun tedavi, temel ilaçların sağlanması;
faaliyetlerini kapsamalıdır. 4 Sağlık sektörünün yanı sıra, ulusal ve toplumsal kalkınmada önemli yeri olan, tarım, hayvancılık, besin endüstrisi, eğitim, konut, iletişim ve kamu için gerekli olan tüm diğer sektörleri içermeli ve bunları koordine edecek şekilde yapılanmalıdır. 5 Sağlık hizmetlerinin örgütlenmesinde, ulusal, yerel ve diğer kaynakları tam olarak kullanma, planlama, örgütlenme, uygulama ve kontrolünde kendine güven ve katılım açısından gereken eğitimi sağlar ve toplum katılımını öngörür. 6 Entegre olmuş, fonksiyonel ve birbirini destekleyen sevk zinciri kurarak ihtiyacı olanlara öncelik, herkes için sağlığın gelişimini sağlar. 7 Sistem her düzeyde sağlık personeline bağımlı olduğundan, hekim, hemşire, ebe, sağlık memuru vb,her türlü sağlık personelinin, ekip anlayışı içinde ve toplum ihtiyaçları doğrultusunda çalışabilmesi için gereken eğitime dayanır.
· Tüm hükümetler temel sağlık hizmetlerini ulusal sağlık hizmetinin ayrılmaz bir parçası olacak şekilde ulusal politikalar, stratejiler ve hareket planları geliştirmeli ve bunların diğer sektörlerle bağlantısını kurmalıdır. · Tüm ülkeler, temel sağlık hizmetlerinin tüm insanlar için geçerli olduğunu ve bir ülkedeki başarının diğer ülkeleri de etkileyeceğini göz önünde tutmalıdır. WHO / UNİCEF tarafından hazırlanan rapora uygun şekilde yapılacak düzenlemeler tüm ülkelerdeki temel sağlık hizmetleri ve kalkınmaya yardımcı olacaktır. · 2000 yılında herkes için sağlık hedeflerinin gerçekleşmesi, dünyadaki kaynakların tam ve iyi kullanılmasına bağlıdır.
BULAŞICI HASTALIKLARLA MÜCADELE
Bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıklarla mücadele, Birinci Basamakta sunulan temel sağlık hizmetlerindendir. Amaç; bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıkları tedavi etmek ve bu hastalıklara karşı bireyleri ve toplumu korumaktır. Mücadelenin örgütlenebilmesi için, çalışmaların her aşamasında belirli kurallara uyulması ve ekip halinde çalışılması zorunludur. Bulaşıcı hastalıklarla mücadele görevi Umumi Hıfzısıhha Kanunu (UHK) ile Sağlık Bakanlığına verilmiştir. 1593 sayılı UHK ' nın 57. Maddesi bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıkların neler olduğunu sıralamakta, 61 - 62. Maddelerin kimlerin bu hastalıklarla karşılaştığında " İhbar " yükümlülüğü olduğunu belirtmekte ve 72. Maddesi bu hastalıklar görüldüğünde alınacak tedbirleri belirtmektedir. Bulaşıcı hastalıklarla mücadelede, konunun niteliği nedeniyle esas yönetim kademesi Sağlık Müdürlüklerinin Bulaşıcı Hastalıklar Şube Müdürlükleridir. Çünkü bir yada birkaç Sağlık Ocağı bölgesi bir salgın durumunda yeterli verilere sahip olmayabilir. Veriler çoğu kez ancak il düzeyinde biraraya geldiğinde anlamlı olur.Diğer yandan alınacak tedbirler de hemen her zaman bir yada birkaç Sağlık Ocağı sınırlarını fazlası ile aşar. Çalışmamızda salt ocak bazında bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıklarla mücadelenin yönetimi ele alınacaktır. BULAŞICI HASTALIKLARLA SÜRVEYANS Tanım : Hastalık sürveyansı (Takibi ) , vakalar hakkında bilgi toplanmasıdır. Hastalık Takibinin Amacı : Amaç, toplanan verileri analiz etmek ve vakaların sayısını azaltılabilmesi için ne yapmak gerektiğini belirlemek. Hastalık Takibinin Yapılması : Dört aşamada gerçekleşir. · Hastalık takip planı yapılması · Verilerin toplanması ve derlenmesi · Verilerin analizi · Eylem
· Hastalık takip planının yapılması Hangi hastalıkların takip edileceği ve bu vakalara ilişkin hangi verilerin toplanacağına karar verilmesidir. Halen Sağlık Ocaklarında Form 017 ile Sağlık Grup Başkanlığına bildirilen bildirimi zorunlu 39 bulaşıcı hastalık ve Form 018 ile bildirilen 46 hastalık takibe alınmıştır. Ancak Form 017 yeterince değerlendirilebilmekte, Form 018 ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. Vakalarda esas olarak aşağıdaki veriler toplanmaktadır: 1. Yaş 2. Cinsiyet 3. Adres 4. Aşı bilgileri 5. Hastalığın sonucu
· Verilerin toplanması ve derlenmesi
Bu veriler başlıca iki kaynaktan alınır : 1. Sağlık Ocağı poliklinik defteri: Sağlık Ocağında tanısı konan vakalar, poliklinik defterinden hemen Form 016 ' ya yazılır ve Filyasyon (Araştırma) formu doldurularak Sağlık Grup Başkanlığına iletilir. 2. Başka kurumlar tarafından tanı konarak Form 014 ile bildirilen vakalar : Bu vakalar da hemen Form 016' ya yazılır ve Filyasyon Formu doldurularak Sağlık Grup Başkanlığına gönderilir. Daha sonra her hastalık için ayrı tutulan Form 016 ' lardan veriler Form 017 ' ye yazılır ve aylık çalışmalar la birlikte Sağlık Grup Başkanlığına gönderilir. Ancak Kolera,Kuduz,Polio, Neonetal tetanoz, Meningokoksik Menenjit gibi vakalara rastlanıldığında yada şüphelenildiğinde, doğal afet gibi özel durumlarda hemen telefonla bildirilmesi gerekir. Veri toplarken dikkat edilecek noktalar: Aynı hasta Sağlık Ocağına iki kez gelebilir. Yine başka bir kurum tarafından Form 014 ile ihbar edilmiş bir vakada Sağlık Ocağına gelmiş ve tanı konmuş olabilir. Bu vakalar Form 016 ' ya bir kez kaydedilmelidir. Zaten bu formu kullanmanın yararlarından biri bu tür hataların önüne geçmektir. Vakaların bölge haritası üzerinde işaretlenmesi, vakaların belli bir bölgede toplanıp toplanmadığını tespit etmekte kolaylık sağlayacaktır. Verilerin analizi: Vakalar görüldükleri aylara ve yıllara göre guruplandırıldığında , yıllar içinde hastalığın ortaya çıkma zamanları ve vaka sayıları elde edilir. Bu verilerden, inceleme yapılan aydaki vaka sayısının normal olup olmadığına , bir salgının söz konusu olup olmadığına karar verebilir. Vakalar yaş guruplarına dağıtılıp incelendiğinde , risk altında bulunan guruplar elde edilebilir. Vakalar görülme yerlerine göre guruplanarak, belli bir bölgede mi yoksa bir salgınla mı karşı karşıya kalındığına karar verilebilir. Araştırma formları incelenerek hastalığın ortaya çıkış nedeni hakkında fikir sahip olunabilir.
· Eylem 1. Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadelenin Altyapısı Bir Sağlık Ocağında, herhangi bir sağlık hizmetinin sunulabilmesi için gerekli olan altyapı, bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıklarla mücadele için de gereklidir. Bu altyapının kapsamı şöyle özetlenebilir ; a) Ev Halkı Tespit Fişleri ve Bölgedeki Yerleşim Yerlerinin Krokisi Yönetimin bölgeye hakim olabilmesi için güncel ETF ' lere ve krokiye sahip olması zorunludur. Sağlık Ocağına gelen bir ihbarın doğru olup olmadığı ETF ' lerden kontrol edilerek anlaşılabilir. ETF ' lerden olası temaslılara ilişkin bilgiler edinilebilir. Kroki ise birçok nedenle gereklidir. Yönetim belli bir süre içinde çıkan vakaları krokiye işaretleyerek durum değerlendirilmesi yapılabilir. Yine kroki üzerinde su ve kanalizasyon bilgilerinin bulunması, su ve besinlerle bulaşan hastalıklarla mücadeleyi kolaylaştıracaktır. b) Düzenli Kayıtlar Yönetim, Sağlık Ocağında bilgilerin giriş kapılarını sıkı bir denetime almalıdır. Bilgiler iki kapıdan alınır :Birincisi gelen evrak, ikincisi poliklinik defteridir. Sağlık Ocağına telefon yada yazı ile gelen bulaşıcı hastalık ihbarlarının, anında yönetime ulaştırılması için gerekli tedbirler alınmalıdır. Poliklinikte tanı konan bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıklar içinde bu durum geçerlidir. c) Bölgedeki Özel Sağlık Kurumları, Muhtarlıklar ve Diğer Kuruluşlarla İşbirliği Sağlık Ocağı yönetiminin, bölgesindeki kuruluşlarla işbirliği içinde olması bildirimi zorunlu hastalıklarla mücadelede önemlidir. Yasaların açık hükümlerine rağmen özel sağlık kurumlarının "ihbar" yükümlülüklerini yerine getirmedikleri gözlenmektedir. Bu kurumları , bildirimi zorunlu hastalıkları ihbar etmeye teşvik etmek , onları bulaşıcı hastalıklarla mücadeleye katmak gerekir. d)Hizmet İçi Eğitim Sağlık Ocağında yapılan hizmet içi eğitimlerde bulaşıcı hastalıklarla mücadeleye ilişkin sorunlar, bir ekip olarak yapılması gereken işler ve ekip içinde her üyenin tek tek görev ve yükümlülükleri tartışılmalıdır. 2.Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadelenin Örgütlenmesi · Kayıt · Filyasyon · Bildirim
· Kayıt Sağlık Ocağına bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalık vakaları iki yoldan ulaşır. Birincisi Sağlık Ocağına başvuran bir hastaya bildirimi zorunlu bir bulaşıcı hastalık tanısı konması , ikincisi bir başka sağlık kuruluşu tarafından tanı konan bir vakanın Sağlık Grup Başkanlığı aracılığı ile bildirilmesidir. Sağlık Ocaklarımızın çoğunda laboratuar olanaklarının yeterli olmayışı nedeniyle sağlık ocağında kesin tanısı konan hastalıklar oldukça sınırlıdır. Tanısı konan hastalıklar çoğu kez kızıl, kızamık ve streptokoksik anjinle sınırlı kalmaktadır. Diğer hastalıklar çoğunlukla hastanelerde teşhis edilebilmektedir. Sağlık Ocağına başvuran hastada bulaşıcı hastalık teşhis edilmesi: Sağlık Ocağında bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalık tanısı konduğunda yapılacak iş poliklinikte bulundurulan ve her hastalık için ayrı ayrı yazılmış olan Form 016 ' ya ( Bildirimi zorunlu hastalıklar tespit fişi ) kaydedilir. Telefon numarası alınmalı ve öğrenci ise okulu, çalışıyorsa işyeri adresi sorularak kaydedilir. Form 016 ' nın poliklinikte bulundurulması, yapılacak işin kolaylaştırılması açısından önemlidir. Başka bir sağlık kuruluşu tarafından tanı konan vakalar : Bu vakalar, Sağlık Grup Başkanlığı ile Kuduz Tedavi Merkezi tarafından Form 014 ( Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Fişi ) ile Sağlık Ocaklarına ihbar edilmektedir. Sağlık Ocağına bir ihbar geldiğinde de yapılacak iş , yine poliklinikte bulundurulan ve her hastalık için ayrı ayrı hazırlanmış olan Form 016 ' ya kaydedilir. Bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıklarla mücadelenin temelini ve en önemli aşamasını kayıt işlemi oluşturur. · Filyasyon Hastalığın tanısı ister Sağlık Ocağında konmuş olsun, ister Form 014 ile ihbar edilmiş olsun, Form 016 'ya işlendikten sonra yapılacak iş filyasyon çalışmasıdır. Bunun için aşağıdaki sıra izlenir: Vakaların ikametgah adresi Sağlık Ocağı bölgesinde mi dir: Poliklinikte tanı konan vakaların ocak kayıtlarından sağlık ocağı bölgesinde ikamet edip etmediğine bakılır. Eğer ikamet adresi ocak bölgesinde ise ilgili ekip bir Bulaşıcı Hastalık Bilgi Değerlendirme Formu ve ETF ' leri yanına alarak adrese gider. Eğer ikamet adresi ocak bölgesinde değilse, vaka Form 014 ' e kaydedilerek, ilgili Sağlık Ocağına ihbar edilmek üzere Sağlık Grup Başkanlığına bildirilir. Adrese gidilmesi ve filyasyon raporunun doldurulması : Filyasyona çıkılırken, hastalığın özelliğine göre hazırlık yapılmalıdır. Örneğin su aracılığı ile bulaşabilen bir hastalık için gidiliyorsa, su örneği alınması ve klor ölçümü için gerekli materyal ; aşı ile korunulabilir bir hastalık için gidiliyorsa bebek ve çocuk takip kartları götürülmelidir. Yine hastalığa ilişkin tıbbi bilgilerin tazelenmesi yararlı olabilir. Filyasyonun amacı mutlaka vatandaşa anlatılmalıdır. Filyasyon formu ( Bildirimi zorunlu Hastalıklar İçin Bulaşıcı Hastalık Bilgi Değerlendirme Formu) doldurulurken, aynı zamanda kişinin tedavisi önerilmiş, ailesine ve yakın çevresine yönelik önlemler alınmış olacaktır. Bu aşamada iki sorunla karşılaşılabilir: Bunlardan birincisi kentsel yaşam koşulları nedeniyle aranan kişilerin evde bulunamamalarıdır.İkinci zorluk ise özellikle Form 014 ile gelen ihbarların adreslerinin yanlış olmasıdır. Telefon numarası almak bu nedenle çok önemlidir. Eğer şahıs evde bulunamıyorsa komşular, muhtar , apartman yöneticisi vb. görüşmek ve adrese birkaç kez gitmek, gerekirse mesai saatleri dışında gitmekten başka çare yoktur. Adres yanlışlığı durumunda durum bir tutanakla tespit edilmelidir. Bildirim Bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıklarla mücadele faaliyeti içinde, yukarıda sayılanlar kadar, uygulama sonuçlarının bildirimi de çok önemlidir. Bildirimi zorunlu hastalıklarda bildirim dört işlemle gerçekleşmektedir. a)Sağlık Ocağının tespit ettiği vakaların bildirimi : Bu vakalar eğer ocak bölgesinde ikamet ediyorlarsa filyasyonları yapılarak, filyasyon raporu ile; başka bir bölgede ikamet ediyorlarsa Form 014 ile en kısa zamanda Sağlık Grup Başkanlığına bildirilir. b)Form 014 ile gelen ihbarlar : Bu ihbarlar en çok bir hafta içinde değerlendirilerek , vaka bulunmuş ise filyasyon raporu ile eğer adres yanlışlığı varsa tutanakla Sağlık Grup Başkanlığına bildirilir. c) Aylık çalışma : Her ayın sonunda Form 016 dan yararlanılarak (Gerek ihbar olsun gerekse tanısı Sağlık Ocağında konmuş olsun bütün vakalar bu formda kayıtlıdır.) doldurulan form 017 Bildirimi Zorunlu Hastalıklar İstatistik formu , aylık çalışmalarla birlikte Sağlık Grup Başkanlığına gönderilir.
Aylık GBP Sürveyans Formu : Bu form sadece " aşı ile korunulabilir " hastalıklar için Form 016 ' dan yararlanılarak doldurulur |