TMMOB ve ELEKTIRIK MUHENDISLERI ODASININ NUKLEER ENERJI UZERINE RAPORU

TMMOB ve ELEKTIRIK MUHENDISLERI ODASININ NUKLEER ENERJI UZERINE RAPORU

GER�EKLER�N I�I�INDA

D�NYA?DA VE T�RK�YE?DE

N�KLEER ENERJ�

SORUNU

Haz�rlayan:
Arif K�nar
Elektrik M�hendisi
Elektrik M�hendisleri Odas� N�kleer Enerji Komisyonu �yesi
DPT- VIII. BYKP N�kleer Enerji Alt Komisyon �yesi

14 �UBAT 2000

��indekiler:

* D�NYA N�KLEER ENERJ�DEN VAZGE��YOR!

* N�KLEER ENERJ�, �DD�A ED�LD�� G�B� H�� DE UCUZ DE��LD�R!

* YA�ANAN Y�ZLERCE KAZA, N�KLEERC�LER� DO�RULAMIYOR!

* RADYASYON VE N�KLEER ATIK SORUNU HALA ��Z�MLENEMED�!

* DEPREMDE YA�ADI�IMIZ �ZERE, FELAKETLERE HAZIRLIKSIZ B�R �LKEDE; ECEM�� FAY HATTI YAKININA N�KLEER SANTRAL KURULAMAZ!

* T�RK�YE, 35 YILDIR N�KLEER SANTRAL PE��NDE KO�TURULUYOR!

* T�RK�YE?DE ?ENERJ� KR�Z�? YOK, ?ENERJ� Y�NET�M� KR�Z�? VAR!

* T�RK�YE, ENERJ� BAKANLI�I, TEA�, TAEK N�KLEER SANTRAL PROJELER�NE HAZIR DE��LD�R!

* T�RK�YE?N�N N�KLEER ENERJ�YE �HT�YACI YOKTUR!

* YANLI� B�R ENERJ� VE SANAY�LE�ME POL�T�KASI �ZLEN�YOR!

* AKKUYU?NUN YER L�SANS ONAYI, TEKRAR G�ZDEN GE��R�LMEL�D�R!

* �ED Y�NETMEL�� AKKUYU?DA UYGULANMIYOR!

* AKKUYU?LU K�YL�LER ?ATOM SANTRALINA HAYIR ? D�YOR!

D�NYA, N�KLEER ENERJ�DEN VAZGE��YOR!

1950?lerde ? K�leniz Atom ? (1), ? �l��lemeyecek Kadar Ucuz ? (2) olarak lanse edilen ve b�t�n d�nyay� kaplayaca�� varsay�lan n�kleer santrallerden, bug�n h�zl� bir ka�� vard�r (3).1974 y�l�nda Uluslararas� Atom Enerjisi Ajans�?n�n (IAEA) haz�rlad�� bir rapora g�re; 2000 y�l�nda d�nyada 4500 adet n�kleer santral olacakt� (4). Oysa 1998 y�l� sonu itibariyle, 434?� i�letmede olan (5) ve bir�o�u neredeyse 15-25 y�ld�r yap�m� devam eden 31 adet n�kleer santral� toplarsak (6), en fazla 465 adet n�kleer santral olacakt�r. Bu sonu�tan da g�r�l�yor ki, n�kleer santrallerin yayg�nla�t�r�lmas�na ili�kin �ng�r�lerde, on misli bir yan�lg� ve b�y�k bir hayal k�r�kl�� olmu�tur. TAEK eski Ba�kan� ve ayn� zamanda Akkuyu ihale �artnamesini haz�rlayanlardan Prof. Dr. Nejat Aybers?in, 34 y�l �nce yazd�� ng�r�s�ne g�re; ? 2000 senesinde, d�nyan�n elektrik �retme kapasitesi 4 milyon Mwe olacak ve bunun da % 60 �n� n�kleer santraller te�kil edecektir ? (7). Oysa bug�n, d�nya toplam elektrik �retiminin yaln�zca %17?si n�kleer santrallerden elde ediliyor. D�nya enerjisinin n�kleer enerjiden kar��lanaca�� ng�r�leriyle, n�kleer santralleri ? zorunlu ve tek ��z�m ? olarak sunan akademisyenlerin, teknokratlar�n ne kadar yan�ld�klar� ortadad�r.

N�kleer sekt�rde ya�anan bu b�y�k yan�lg�n�n nedenlerine gelince, ekonomik olarak tam bir ba�ar�s�zl�k ya�anmas�; at�klar�n nas�l bertaraf edilece�inin hala ��z�ms�z olmas� ve bir�ok �lkenin ba��na �ok b�y�k belalar a�mas�; normal i�letme an�nda bile �evreye s�zan ve i�letmede �al��anlara da zarar veren radyasyon yay�l�m�; s�k�a ya�anan ve milyonlarca ki�iyi etkileyen n�kleer kazalar; n�kleer silahlanmay� ve uluslararas� tehditleri art�rmas�; uranyum yak�t� i�letmecili�inin sorunlar�; n�kleer enerjiye kar�� geli�en yurtta�l�k bilinci ve kararl�l��, yenilenebilir; alternatif, temiz enerji kaynaklar�n�n geli�mesi, enerji verimlili�i, enerjinin etkin kullan�m� ve tasarrufu yakla��mlar�n�n yayg�nla�mas� gibi bir�ok konuyu sayabiliriz. N�kleer santrallere sahip olan ve halen kullanan �lkeler, yukar�daki nedenlerden dolay� art�k n�kleer enerjiden vazge�mi�; baz�lar� da hen�z ekonomik �mr� tamamlanmayan santrallerini kapatma yoluna gitmi�lerdir. Ve h�zla yenilenebilir, alternatif enerji kaynaklar�na, enerji verimlili�ine, enerjinin etkin ve do�ru kullan�m�na, tasarrufuna, az enerji kullanan yeni �retim teknolojilerine y�nelmi�lerdir.

N�kleer santralleri �lkemizde g�ndeme getiren n�kleerci politikac�lara, b�rokratlara, teknokratlara, firmalara ve onlar� destekleyen akademisyenlere, �u sorular�n sorulmas� gerekmektedir:

N�kleer santraller iddia edildi�i kadar �evreci, temiz, risksiz, ucuz, sorunsuz, tehlikesiz ise; bize bunlar� satmaya �al��an ABD?de 1978 y�l�ndan (8), Almanya?da 1982 y�l�ndan, Kanada?da 1978 y�l�ndan itibaren yeni bir n�kleer santral sipari�i niye yok? (9). �lkemizdeki n�kleercilerin g�z bebe�i olan Fransa ise, 1997 y�l�ndan itibaren 2010 y�l�na kadar n�kleer program�n� ask�ya ald� (10). Ge�ti�imiz Eyl�l ay�nda, Ye�illerin �evre Bakan� Dominique Voynet taraf�ndan, Fransa tarihinde ilk kez bir n�kleer santralin, Carnet N�kleer Santrali?nin yap�m� durduruldu.

Mart 1997 Monju?dan sonra, Eyl�l 1999?da Tokaimura?da ya�anan Japonya?n�n en b�y�k n�kleer kazas� nedeniyle, Japonya halk� da n�kleer santrallere kar�� kmaya ba�lad�. Japonya?da daha �nceleri de,1996 y�l�nda Maki kasabas�na yap�lmak istenen n�kleer santral i�in, halk; referandumda ? hay�r ? demi�ti. Kanada?da, 13 A�ustos 1997 tarihinde 21 adet CANDU n�kleer santralinden 7?si, ABD?li ve Kanada?l� uzmanlarca yap�lan denetimlerde (bu raporun �evirisi TEA� N�kleer Santraller Dairesi?nde mevcuttur) yetersiz, tehlikeli ve y�netim hatas� bulundu�u i�in kapat�ld� (11). E�er kendi n�kleer teknolojisini geli�tiren bir �lke bile, �lkesinde art�k n�kleer santral yapam�yor ve var olanlar� sa�l�kl� olarak i�letemiyorsa, nas�l olur da bizim gibi bir �lkeye n�kleer santral sat�p, garanti verebiliyor?

Avusturya?da yap�m� 1978 y�l�nda biten Zwentendorf N�kleer Santral�, referandum sonucu hi� �al��t�r�lmadan kapat�ld�. Filipinler?de Marcos zaman�nda bitirilen Bataan N�kleer Santral?i, yap�lan binlerce m�hendislik hatas� ve g�venlik nedeniyle i�letmeye al�nmad�. Brezilya ise, yap�m� bitmekte olan ikinci santralinden ve 1.1 milyar dolar harcad�� nc� n�kleer santralinden vazge�ti. �sve�, 1980 y�l�nda yap�lan referandum sonucunda 2010 y�l�nda, elektri�inin %46?s�n� elde etti�i t�m n�kleer santrallerini kapatma karar� ald� ve ge�en y�l kas�m ay�nda Barseback-1 santralini s�kmeye ba�lad�. �talya, 1987?de yap�lan referandum sonucu, n�kleer enerjiden vazge�ti ve n�kleer santrallerini kapatt�. Bel�ika, AB?nin yo�un bask�s� sonucu santrallerden birisini kapataca��n� a��klad�. Rusya, etkileri hala devam eden �ernobil facias�ndan sonra, daha �nce planlad�� onlarca santral projesini iptal etti. �in, daha �nce sipari� verdi�i t�m n�kleer santrallerini, ask�ya ald�. Endonezya, Tayland ve Vietnam gibi Asya Kaplanlar�!, n�kleer planlar�n� terk ettiler. Vazge�en di�er �lkeler ise �unlar; Avusturalya, K�ba, Portekiz, �rlanda, L�ksemburg, Danimarka, Yunanistan, �spanya, Finlandiya, �svi�re, Hollanda, �ngiltere, Danimarka, �sko�ya, Yeni Zelanda (12)

? N�kleer Enerji Verileri ? kayna��na g�re, mevcut ve bir t�rl� bitirilemeyen n�kleer santraller d��nda, planlanan 31 adet n�kleer santralden 20?si Japonya, 8?i G.Kore, 1?i, Macaristan ve 2?si T�rkiye olarak g�z�k�yor (13). Japonya, meydana gelen kazalardan sonra, yap�m� s�ren 2 adet d��nda, 20 adet n�kleer santral plan�ndan vazge�mek zorunda kald�. Ayn� �ekilde, Ekim 1999?da G.Kore? nin Wolsung N�kleer Santrali?nde de, Japonya?dakine benzer bir kaza ya�an�nca, G.Kore de bekleme s�recine girdi. �imdi n�kleer lobilerin g�z�, kula�� ve eli yaln�zca T�rkiye?ye odaklanm�� durumda. Hemen hemen her konuda; demokrasi, insan haklar�, eskimi�, zararl�, kirli teknolojiler, at�klar vb. konular�nda �ifte standart uygulayan bat�l� �lkeler, art�k kendi halk�na reva g�r/e/medikleri n�kleer santralleri de, batmakta olan n�kleer sekt�rlerini kurtarmak i�in, bizim gibi �lkeleri pazarl�yorlar. T�rkiye?ye CANDU reakt�rlerini satmaya �al��an AECL?in Ba�kan� Reid Morden ��yle s�yl�yor; ? Bizim end�strinin ya�amsal deste�i, �lke d��ndaki pazarda ba�ar�l� olmam�za ba�l�d�r ? (14).

N�kleer lobilerin iddia etti�i gibi, bu �lkeler art�k enerjiye ihtiya�lar� olmad��, enerji taleplerinin artmad�� i�in de�il, aksine yenilenebilir kaynaklara ve enerji verimlili�ine, tasarrufuna y�neldikleri i�in, n�kleer enerjiden vazge�iyorlar. �rne�in son 10 y�lda, n�kleer santral yerine, ABD?de 2650 Mw, Almanya?da da 4000 Mw r�zgar enerjisi kuruldu.

N�KLEER ENERJ�, �DD�A ED�LD�� G�B� H�� DE UCUZ DE��LD�R!

Risklerini, radyasyon ve at�k problemlerini, telafi edilemeyen kazalar�n� bir yana b�rak�rsak, n�kleer santraller d�nyan�n en pahal�, hatta geli�mekte olan �lkeleri bat�ran bir enerji tercihidir. D�nyan�n en bor�lu 8. �lkesi olan T�rkiye, ayn� yolu bizden �nce deneyen ve n�kleer enerjiye kucak a�t�r�lan en bor�lu di�er �lkeler ( Meksika, �in, Hindistan, G.Kore, Brezilya, Arjantin, Rusya ) gibi, ad�m ad�m iflasa do�ru gidiyor.

Ka��t �st�nde hesaplanan ve tekliflerde hep d��k g�sterilen n�kleer enerji birim fiyatlar�, hi�bir zaman ger�ekle�memi�tir. �lk yat�r�m ve normal i�letim maliyetleri �ok y�ksek olan n�kleer santraller, 30-35 y�ll�k ekonomik �m�rleri boyunca s�k�a kar��la��lan kazalar, devre d�� kalmalar, bak�mlar ve onar�mlar nedeniyle �ok pahal�ya enerji �retirler.

D�nyan�n en sayg�n ekonomi dergilerinden FORBES?in ; ? N�kleer ��lg�nl�k ? ba�l�kl� kapak yaz�s�nda; ? ABD n�kleer g�� program�ndaki ba�ar�s�zl�k, ABD i� d�nyas�ndaki en b�y�k i�letmecilik felaketidir ? denilmektedir (15). N�kleer enerji maliyetleri konusunda �nde gelen bir otorite olan ve ABD?de Enerji Bakanl��?na dan��manl�k yapan, Ba�kan Bill Clinton?un en deneyimli n�kleer enerji ekonomisti olarak adland�rd�� C. Komanoff, 1968 ve 1990 y�llar� aras�nda, ABD?deki n�kleer enerji �retimi �zerine kapsaml� bir ara�t�rma yapt�. Bu ara�t�rman�n bulgular�na g�re, ticari n�kleer �retim hakk�nda yeterli verilerin oldu�u bu y�llar aras�nda, n�kleer enerjinin ortalama Kw/saat maliyeti; 7.2 sent ��kt� (16). 1988 y�l�nda ABD?de �retilen ve t�keticilere sat�lan en pahal� elektrik; 11.93 sent?e y�ksek maliyetli n�kleer enerjiden dolay�, New Hampshire eyaletinde ger�ekle�mi�tir (17). Oysa Akkuyu N�kleer Santral� tekliflerinde �nerilen Kw/saat maliyet ise, 2.5-3.5 sent olarak g�sterilmektedir. �lkemize �nerilen santrallerin maliyetlerine, at�klar�n saklanmas� i�in harcanacak y�ksek mebla�lar ve s�k�m masraflar� dahil de�ildir. Asla hesaplanamayacak olan bir ba�ka bedel ise, herhangi bir n�kleer kaza sonras� ortaya ��kan, ��kacak olan toplumsal, �evresel maliyettir.

�ngiltere?de n�kleer enerjinin ger�ek maliyetlerinin sakland��, kamuoyuna deklere edilenden �ok daha y�ksek oldu�u art�k kabul edilmi�tir. �ngiltere Ba��ms�z Elektrik �reticileri Ba�kan� David Porter?in a��klamas�na g�re; ? N�kleer santralden elde edilen elektri�in fiyat�n�n y�ksek oldu�u ortaya ��kt�ktan ve Londra Belediyesi?nin sekt�r�n bu k�sm�n�n �zelle�tirilmesine s�rt�n� d�nmesinden sonra, Enerji Bakanl�� n�kleer santralleri ya�atabilmek i�in subvansiye etmeye karar verdi.? (18).

ABD, �ngiltere ve di�er b�t�n bat� �lkelerinden sonra, n�kleercilerin g�zbebe�i olan Fransa?da da, ger�ek maliyetler art�k tart��lmaya ba�land� ve Fransa?da 2003 y�l�nda yeni bir do�al gaz g�� santral�n�n, n�kleer santralden �ok daha ucuza elektrik �retece�i kabul edildi. Bir devlet politikas� olarak bug�ne kadar sorgusuz sualsiz devam eden n�kleer enerji politikas�, Fransa?n�n d�� borcunu art�rm��, yaln�zca EdF?in n�kleer santrallerden kaynakl� borcu, 30 milyar dolara ula�m��t�r (19).

N�kleer santrallerin yat�r�m maliyetleri, 1975 ile 1985 y�llar� aras�nda 4 kat�na ��kt� (20). Bunun �nemli bir nedeni, mevzuatlar�n, lisanslaman�n olduk�a zorla�mas� ve halk�n tepkilerinin giderek artmas� sonucu, yap�m� 14-22 y�l s�ren n�kleer santral maliyetlerinin s�re� i�inde katlanarak artmas�d�r. Ayr�ca, ya�anan y�zlerce ciddi kazadan sonra, n�kleer santral g�venli�ini daha da art�rmak i�in, ek masraflar yap�lmas� da, maliyetleri ola�an�st� art�rmaktad�r. TEK N�kleer Santraller Dairesi eski Ba�kan� G�ng�r Bozkurt, Akkuyu N�kleer Santrali?ne verilen fiyat tekliflerinin ger�ek�i olmad��n� iddia ediyor; ? Kw?i, 2.5 sente d�nyan�n hi�birinde verilememektedir ve ke�if bedeliyle elektrik �reten n�kleer santral ��kmam��t�r. Benim �al��t��m Amerika?daki n�kleer santralden �rnek vereyim. Amerika?da enflasyon yoktu, 1983 ve 1984?te, 500 milyon dolarl�k ilk ke�if yapt�k, 3.2 milyar dolar harcand� ve i�letmeye a��lmam�� durumda. Amerika?da 2-3 tane n�kleer santral i�in 10 milyar dolar harcad�lar, sonra k�m�re, do�al gaza �evirdiler ? (21).

Kanada?da CANDU reakt�rlerinin tasar�m�nda 12 y�l kontrol m�hendisi olarak �al��m�� olan Ate�an Aybers, g�venli santral maliyetleri konusunda �lkemiz i�in �ok �arp�c� ve dikkat �ekici uyar�larda bulunuyor; ? Ancak, sanayile�mi� �lkelerde oldu�u gibi g�venlik sistemlerinin gere�i ve yap�m harcamalar� astronomik rakamlara y�kseltecektir. Bu gizli ve gerekli maliyetlerin g�z ard� edilmemesi gerekir. Kamuoyunu tatmin edecek �l��lerde g�venceli bir n�kleer reakt�r�n in�a edilmesi ve operasyonu ola�an�st� masraflar i�erir ? (22).

ABD N�kleer Denetim Komisyonu ( NRC ) taraf�ndan yay�nlanan bir rapora g�re ( NUREG -0586, S.15 ) ; 1000 Mw?l�k bir n�kleer santral�n s�k�lme maliyeti 200 milyon dolar olarak hesaplanm��t�r. Buna, s�k�lme sonucu ortaya ��kan 18 000 metrek�p radyoaktif yak�t ve malzemenin �evreden yal�t�m gideri olan 500-700 milyon dolar eklenir ve reakt�rde bir kaza olmad�� kabul edilirse, bir reakt�r�n 25-30 y�l sonra emekliye ayr�lma bedeli, iddia edildi�i gibi reakt�r maliyetinin y�zde 10, y�zde 5?i de�il, en az yar�s� civar�nda olaca�� ortaya ��km��t�r ( 23). Hatta son y�llarda yap�lan hesaplamalara ve ya�anan pratiklere g�re, s�k�m ve at�k maliyetlerinin; ilk santral yat�r�m maliyetlerinin 1-2 kat� kadar olaca�� hesaplanmaktad�r. 105 milyar dolar d�� borcu olan T�rkiye?ye, tanesi 4-5 milyar dolardan 10 adet n�kleer santral sat�lmas� planlanm��t�r. D�� borcumuzu en az yar� yar�ya art�racak olan ve �ernobil gibi olas� bir Akkuyu N�kleer Santral kazas�nda, �lkenin alt�ndan asla kalkamayaca�� ok bir a��r maddi y�k getirecek olan bu maceradan acilen vazge�ilmelidir.

YA�ANAN Y�ZLERCE KAZA, N�KLEERC�LER� DO�RULAMIYOR !

N�kleer enerji sekt�r�n�n ve yanda�lar�n�n hep yan�lt�c� olan ve bir t�rl� ger�ekle�meyen ?bilimsel?! �ng�r�lerinden, kaza ve risk istatistikleri de pay�n� alm��t�r. �rne�in, �T� N�kleer Enerji M�hendisli�i B�l�m� ��retim �yelerinden Prof. Dr. Osman Kemal Kadiro�lu?nun iddias�na g�re; ? Bu t�r yap�lan analizler sonunda, bir n�kleer santral�n korunun ergimesi ve �evreye radyasyon salmas�, yolda y�r�yen bir insan�n ba��na meteor d��me olas�l��ndan biraz daha fazlad�r ? (24). Benzer bir�ok akademisyenin �ok ?zekice? geli�tirmi� olduklar� bir ba�ka arg�man da; ? U�ak d��yor diye u�a�a binmeyelim mi ya da arabalar kaza yap�yor arabaya binmeyelim mi? ? diyerek, elma ve armutlar� birbirine kar��t�rd�klar� benzetmedir. �ncelikle insanlar u�a�a ya da arabaya, t�m risklerini bilerek ve bunu zaten kabul ederek biniyorlar. D�nyadaki t�m sigorta �irketleri u�ak ve ara� yolcular�n� sigortal�yor, ama n�kleer felaket sonucundaki ma�durlar� sigortalam�yor. Ayr�ca bir u�ak kazas�nda, maksimum olarak u�aktaki yolcu say�s� kadar bir maddi ve manevi kay�p ger�ekle�ebilir. Oysa bir n�kleer santral kazas�nda ise; santral�n civar�nda ya�ayan binlerce insandan tutun da, binlerce kilometre uzakl�ktaki ba�ka �lkelerde ya�ayan milyonlarca insana kadar, ya�ayan t�m canl�lar, toprak ve hava etkilenir. Hem de binlerce y�l etkisi devam edecek olan radyasyon da cabas�.

N�kleer enerji yanda�lar�n�n �ne s�rd�kleri gibi d�nyada yaln�zca 3 n�kleer santral kazas� ya�anmad�. En b�y�kleri olan ve kamuoyuna a��klanmak zorunda kal�nan 1957 Windscale
(�ngiltere), 1979 Three Mile Island (ABD) ve 1986 �ernobil (Sovyetler Birli�i) felaketi d��nda, her an �ernobil felaketine d�n��ebilecek b�y�kl�kte y�zlerce kaza ya�ad� d�nyam�z. N�kleer Fizik�i Prof. Dr. Hayrettin K�l��?�n aktard��na g�re; ? Sadece ABD?de, bug�ne kadar N�kleer Denetleme Komisyonu?nun ( NRC ) kay�tlar�na g�re, felakete yol a�abilecek derecede 169 kaza olmu�tur. Japonya?da 1992 y�l�nda tam 20 tane �nemli kaza rapor edilmi�tir. 1992 y�l�nda Rusya, uluslararas� kurulu�lara 205 kaza rapor etmek mecburiyetinde kalm��t�r ? (25). �ngiltere?de ise gizlenen ve sonra ortaya ��kar�lan 17 ciddi n�kleer kaza ya�anm��t�r (26).

30 Eyl�l 1999 g�n� Japonya?n�n Tokaimura N�kleer Santrali?nde meydana gelen ve yine d�nyan�n y�re�ini a�z�na getiren kazada, 49 i��i y�ksek radyasyon alarak tedavi alt�na al�nd�; 1 teknisyen �ld�. Santral civar�nda ya�ayan 310 bin ki�i evlerinden d��ar� ��kar�lmad�, 10 kilometrelik b�lge yasak alan ilan edildi. Radyasyon oran� normalin 15 bin kat�na ��kt� (27). Modern, g�venilir y�ksek teknolojilere sahip, �al��kanl�klar� ve sorumluluklar�yla �nl� Japonlar bile, ba�tan savma i�letme anlay��na sahip olduklar�n� itiraf ettiler. Santral�n yetkilisi Hideki Motoki; ? Son 4 y�lda kurallara ayk�r� �eyler yap�ld�. ? itiraf�nda bulundu ve kaza ile ilgili yap�lan ara�t�rmalar sonucunda, tesisteki i��ilerin ve yetkililerin e�itimlerinin, deneyimlerinin iyi olmad�� ortaya ��kt� (28). Bu kazadan 5 g�n sonra, G�ney Kore?de Wolsung N�kleer Santrali?nde benzer bir kaza meydana geldi ve resmi a��klamaya g�re, 22 ki�i y�ksek radyasyona maruz kald� (29).

�ngiltere?deki Windscale N�kleer Kazas�?n�n boyutlar� tam olarak a��klanmad� ve tam 25 y�l sonra kaza oldu�u ortaya ��kar�ld�. ABD?de meydana gelen TMI kazas�nda ise, yakla��k 2 g�n i�inde 900 bin ki�i tahliye edildi ve bunun maliyeti yakla��k1milyar dolar� buldu.

�ernobil felaketi ise hala haf�zalardan ��kmad�. N�kleercilerin iddialar�n�n aksine, kaza an�nda do�rudan �len 31 ki�i d��nda, binlerce ki�i ald�klar� y�ksek dozdaki radyasyon sonucu ge�mi� y�llar i�inde �ld� ve gelecek nesiller de �lmeye, sakat kalmaya devam edeceklerdir. 1992?de Rio de Janerio?daki D�nya Zirvesinde, Ukrayna �evre Bakan� Dr. Yuri Scherbak, �lkesinde 1986 y�l�nda meydana gelen �ernobil felaketi sonucunda 6000 ki�inin �ld�� ve �l� say�s�n�n 40.000?e varaca��n�, ayr�ca y�z binlerce insan�n da kansere yakalanaca��n� s�ylemi�tir. Ukrayna ve Rusya d��nda, ba�ta T�rkiye ve Kuzey Avrupa olmak �zere milyonlarca insan, hayvan ve toprak kirlendi, etkilendi. D�nyadaki ekonomi otoriteleri taraf�ndan, hesaplanan mevcut zarar ve gelecek nesillere maliyeti; 350 milyar dolar olarak belirtilmi�tir (30).

N�kleer santral kazalar� ka��n�lmazd�r. ��nk� �ok karma��k ve birbirleriyle s�k� ba�lant�l� ve e�lenik bir milyon civar�nda irili ufakl�; elektronik, mekanik, pn�matik, elektromekanik

mod�lden olu�an bilgisayar kontroll� bir i�letim sistemine sahip n�kleer santrallerde, en ufak bir mod�lde meydana gelebilecek aksakl�kta ve ar�zada, ona ba�l� ba�ka sistemlerin devre d�� kalmas�, ayn� zamanda da kestirilemeyen bir�ok ciddi zincirleme aksakl��n ortaya ��kmas� muhtemeldir. Bu t�r kazalar giderek daha s�k meydana gelmektedir.

Sistem; ne kadar karma��k ve y�ksek teknolojiyle �retilmi�se, risk ve kaza oran� azalmaz, aksine artar. Bir �eli�ki gibi g�r�nen bu olguya en iyi �rnek, 1986 y�l�nda �ernobil felaketinin oldu�u y�l, NASA?da binlerce fazla uzman�n y�llarca �zerinde �al��t�� ve tekrarlamal� olarak, d�nyan�n en geli�mi� bilgisayarlar� taraf�ndan kontrol edilen Challenger Uzay Meki�i, f�rlat�l��ndan birka� saniye sonra i�indeki 7 ki�i ile havada patlad�. Keza hepimizin g�z bebe�i olan ve Fransa?daki en son ileri teknoloji ile �retilen T�RK-SAT Uydusu, 1994 y�l�nda canl� yay�nda f�rlat�l��ndan hemen sonra infilak etti. Tabi ki bir a��klama hemen bulundu ve her ikisi i�in de; ?teknik bir ar�za? oldu�u s�ylendi. Peki bize sat�lmaya �al��lan bu ?en geli�mi� ve g�venli?! n�kleer santrallerin; ? teknik bir ar�za ? yapmayaca��n�n veya TMI, �ernobil, Tokaimura N�kleer Santrallerinde ya�and�� gibi ? insan hatalar� ? kaynakl� kaza yapmayaca��n�n garantisini, g�vencesini kim verebilir, hele de ��p� patlay�p 38 ki�inin �ld�� bir �lkede?

Burada s�z�, atom bombas�n�n yap�m�n� ger�ekle�tirenlerden ve hidrojen bombas�n�n babas� olarak kabul edilen Prof. Dr. Edward Teller?e b�rak�yoruz; ? Ciddi bir n�kleer aksilik olas�l�� ger�ektir. Bir aksilik durumunda meydana gelecek hasar ise sonsuzdur ? (31).

RADYASYON VE N�KLEER ATIK SORUNU HALA ��Z�MLENEMED� !

Uluslararas� Radyasyondan Korunma Komitesi (ICRP) taraf�ndan, n�kleer santrallerde �al��an g�revliler i�in kabul edilebilir (!) radyasyon e�ik de�eri; 1931 y�l�nda 73 rem ve 1990 y�l�nda da 2 rem olarak belirlenmi�, yani yakla��k 36 misli d��r�lm��t�r. Halk i�in ise bu e�ik de�er, 1977 y�l�ndaki 0.5 rem?den, 1990?da 0.1 rem?e d��r�lm��t�r (32). Daha �nce zarars�z olarak lanse edilen de�erlerin, daha sonra zararl� oldu�u anla��lm�� ve bu e�ik de�erler giderek daha da d��r�lmektedir.

Bir n�kleer santral�n normal �al��mas� esnas�nda �evreye yayd�� veya kaza sonucu ortaya ��kan radyasyon, canl�lara besin ya da soluma yoluyla ge�er. Bu radyasyonlar, canl� h�creleri meydana getiren atomlar� ve molek�lleri iyonize ederek yap�lar�n� bozar. Ayr�ca, h�cre b�l�nmelerini kontrol eden DNA?lar�n kimyasal yap�s�n� da bozarak, h�crelerin normal olarak ikiye b�l�nece�ini yerde, ��lg�nca milyonlarca birbirinin e�i bozulmu�, programs�zla�m�� h�creye b�l�nerek �remesine ve giderek kansere neden olurlar. Kansere yol a�mas�n�n yan� s�ra radyasyon, bir canl�n�n kal�t�msal yap�s�nda ani de�i�ikler olan genetik mutasyonlara da neden olur. Yap�lan son ara�t�rmalara g�re, d��k dozda radyasyonun da, tahminlerin aksine, insan v�cuduna zararl� oldu�u bulunmu�tur. N�kleer santrallerin civar�nda ya�ayanlarda g�r�len kanser vakalar�ndaki y�zde 400?l�k art��, genetik mutasyonlar sonucu normal olmayan do�umlar, yayg�n l�semi hastal�klar� bunun bir bilimsel kan�t� olarak g�sterilmi�tir (33).

�ngiliz H�k�met Yetkilileri, �ngiltere?deki Sellafield Santrali?nde ( ki, eski ad� Windscale olan bu santral, 1957?de ya�anan n�kleer felaketten sonra ad� de�i�tirilerek, kamuoyundaki k�t� imaj� silinmeye �al��lm��t�r) �al��anlara, �ocuklar�nda g�r�len y�ksek l�semi oranlar� ile ilgili ara�t�rma sonu�lar� ��nda, �ocuk yapmamalar�n� tavsiye etmi�tir (34).

1991?de ABD?deki Oak Ridge Ulusal Laboratuar�?nda �al��anlar �zerinde yap�lan incelemelerden sonra, l�semiden �l�m oranlar�n�n, beklenenden % 63 fazla oldu�u saptanm��t�r. ABD?de 1993 y�l�nda yay�nlanan G�neydo�u Massachusetts Sa�l�k Raporu?na g�re, Pilgrim N�kleer Santrali?nin yayd�� radyasyona maruz kalanlar, bu emisyona daha az oranda maruz kalanlardan, 4 kat daha fazla l�semi riski ta��maktad�r (35).

Ocak 1999?da British Medical Journal?da yay�nlanan bir makalede, Fransa?n�n kuzeyindeki La Hague N�kleer Santrali?nin civar�ndaki sahillerde oynamaya giden ya da deniz �r�nleri yiyen �ocuklar�n l�semiye yakalanmas�n�n, di�erleriyle k�yasland��nda daha b�y�k bir olas�l�k oldu�u belirtiliyordu. Frans�z kamuoyu, medyan�n konuya ilgi g�stermesiyle, bu sorundan haberdar oldu. Yaln�zca 278 g�n �al��t�r�labilen ve art�k kapat�lan 11 ya��ndaki S�perphenix Santrali; Fransa?da ; ?tehlikeli bir beyaz fil? olarak adland�r�l�yor. Bu santralin Fransa?ya maliyeti ise, �imdiden 10 milyar dolar� buldu ve s�k�lmesi i�in de 3.4 milyar dolar daha gerekiyor (36 ).

N�kleer santrallerden radyasyon s�zmas�n�n ka��n�lmaz oldu�unu teyit eden Bo�azi�i �niversitesi N�kleer M�hendislik Anabilim Dal� Ba�kan� Prof. Dr. Vural Alt�n?a g�re; ? Reakt�rleri so�utan suya radyasyon kar��mas� m�mk�n. So�utma suyu reakt�r i�inde d�n�p durduk�a radyasyon biriktirir. Bunun, d��ar� s�zmamas� gerekir. Halbuki her sanayi tesiste kaza olas�l�� vard�r. N�kleer reakt�rlerin de ufak tefek kaza sonucu radyasyon s�zd�rmas�, �evre sa�l�k sorunlar�na neden olmas� ka��n�lmazd�r. Nitekim bunun bir �ok �rne�i var. En geli�mi� �lkelerdekiler de dahil olmak �zere y�zlerce santralde bug�ne kadar s�z�nt� oldu. N�kleer end�stri bu kazalar� saklamaya �al��t�. Saklayamad�klar�n� yalanlad�. ��nk� d�nya kamuoyu, 1960?lardan itibaren n�kleer silahlar kar��s�nda deh�ete kap�ld�k�a, radyasyonun zararlar� anla��ld�k�a, n�kleer santrale kar�� g�vensizlik duymaya ba�lad�. N�kleer end�stri kendini savunmaya �al��rken, n�kleer teknolojiyi sanki kazalardan ar�nm�� gibi g�sterdi.? , ? Radyoaktif at�klar sorunu bizlere, gelecek ku�aklara kar�� sorumluluk y�kleyen ciddi bir sorun. Oysa bu konu adeta hi� tart��lm�yor ? (37).

Ortalama g�c� 1000 Mw olan bir n�kleer santral, y�lda yakla��k 27 ton y�ksek d�zeyli, 250 ton orta d�zeyli, 450 ton d��k d�zeyli at�k �retir. Bu at�klar ve t�kenmi� yak�t �ubuklar�, 20 y�l reakt�r�n i�indeki ya da yan�ndaki havuzlarda bekletilir. Radyasyon d�zeyinin d��mesi beklenir. Hen�z d�nyan�n hi�bir b�lgesinde, n�kleer at�klar�n saklanmas� ve imhas� i�in, lisansl� nihai bir ��z�m ve depolama alan� yoktur. Uluslararas� Atom Enerjisi Ajans� (IAEA) 1977 y�l� sonunda reakt�r sahalar�nda ya da ge�ici depolarda, 200 000 ton ( 10 bin kamyon ) t�kenmi� yak�t �ubu�u oldu�unu hesaplam��t�r. Y�lda ortalama 10 500 ton artan bu rakam�n 2010 y�l�na kadar %70 artarak 340 000 tonu ( 17 bin kamyon) a�mas� bekleniyor (38).

1998 y�l�nda �stanbul?da bir bas�n toplant�s� d�zenleyen, Akkuyu N�kleer Santral� ihalesine Frans�zlarla ortak olarak giren Siemens Firmas�?n�n temsilcisi; ? T�rkiye radyoaktif at�klar�n� Toroslar�n alt�na g�mebilir ? demi�tir. Daha sonra da, adeta dalga ge�erek; ? T�rkiye?nin parlak zekal� insanlar�, gelecek 20 y�lda n�kleer at�klar�n ��z�m�n� bulacakt�r ? beyan�nda bulunmu�tur (39).

At�klar�n ne kadar ciddi bir sorun oldu�una dair en b�y�k g�sterge, Almanya?da ge�ici depolama i�in se�ilen Gorleben b�lgesine, ge�ti�imiz y�l radyoaktif maddelerin ta��nmas� s�ras�nda, t�m d�nyan�n ilgiyle izledi�i m�cadeledir. �ok tehlikeli at�klar, 20 binden fazla g�stericinin haftalarca, kendilerini demiryolu raylar�na ba�lamalar�, trakt�rlerle yolu kesmeleri sonucu, 30 binden fazla polisin korumas�yla b�lgeye ula�t�r�labildi. Bu yolculu�un bedeli, Almanya?ya 150 milyon marka mal oldu ve onlarca g�sterici, polis yaraland�.

N�kleer santrallere sahip bir �ok �lke, bu at�klardan kurtulmak i�in yasal veya illegal yollardan, T�rkiye, Tayvan ve �e�itli Afrika �lkelerini depo olarak kullanmaya �al��yor. �ernobil facias� esnas�nda Atom Enerjisi Kurumu eski Ba�kan� olan Prof Dr. Ahmet Y�ksel �zemre?nin iddias�na g�re; Almanya?dan getirilen 1950 tonluk tehlikeli radyoaktif at�k, para kar��l��, Isparta G�lta� �imento Fabrikas� ile Konya?daki �e�itli tesislerinde yak�larak imha edilmi�tir. Bu �ok ciddi ve �nemli iddiaya kar��, �evre Bakanl��, iki g�n i�erisinde bir ara�t�rma-soru�turma yapt�rarak, ?bu iddian�n ger�ek olmad��n�? tespit etmi�! ve bu h�zla b�rokraside d�nya rekoru k�rm��t�r (40). Sinop civar�nda denizde bulunan radyoaktif at�k varilleri; n�kleer at�klardan kurtulmaya �al��an �lkelerin, ne kadar sorumsuz, ahlaks�z davranabildiklerini ortaya koymu�tur.
DEPREMLERDE VE �K�TELL�?DE YA�ADI�IMIZ �ZERE, FELAKETLERE HAZIRLIKSIZ B�R �LKEDE; ECEM�� FAY HATTI YAKININA N�KLEER SANTRAL KURULAMAZ !

�lkemizde ya�anan onlarca traji-komik olaydan, tanker facialar�ndan, ��p patlamalar�ndan, do�al gaz felaketlerinden, trafik kazalar�nda kazand��m�z d�nya �ampiyonluklar�ndan sonra, ya�amad��m�z tek ve en b�y�k ? milli felaketimiz ? kalm��t�, asl�nda k�smen ? O ? da ya�and�. 8 Ocak 1999 g�n� �kitelli?de ya�anan radyoaktif kazada; her g�n televizyonlar�m�zda, daha �nce de �ernobil felaketi sonras� radyasyonlu �aylar�-f�nd�klar� bizlere sorumsuzca i�irip- yediren, n�kleer g�venli�imizden sorumlu-yetkili uzmanlar�m�z�n acemiliklerini ve beceriksiz komik m�dahalelerini ibretle izledik Ya bir de n�kleer santral�m�z olsayd�, neler olurdu var�n siz d��n�n? Maalesef, ? de�i�en ? �a�� yakalamaktansa, yine eski ? felaketler ? �a��n� yakal�yoruz.

17 A�ustos 1999 gecesi ya�anan �z�c� deprem sonras�nda da, devletin, siyasi iktidar�n, yetkililerin, sorumlular�n bu felaket kar��s�nda i�ine d��t�kleri pani�in, yetersizli�in, haz�rl�ks�zl��n, koordinasyonsuzlu�un, beceriksizli�in sonu�lar�n� hep birlikte ya�ad�k. Bu depremin bedelini, yine hi� kimse �demeyecek ve �stlenmeyecek ku�kusuz. Ama bu kez, belki de �lke tarihinde ilk kez, her b�y�k felakette oldu�u gibi, felaket �ncesi yap�lan uyar�lar� dinlemeyen, dahas� bu uyar�lar� yapmaya �al��an sivil toplum �rg�tlerine, meslek odalar�na, g�n�ll� kurulu�lara ve �evrecilere, sa�duyulu-ba��ms�z akademisyenlere sald�ran, onlar� susturmaya �al��an resmi kurum ve kurulu�lar; yurtta�lar�n g�z�nde inand�r�c�l�klar�n� ve dolay�s�yla g�venilirliklerini yitirmi� durumdad�rlar.

Bu kez �ok ucuz atlatan T�pra� Rafinerisi; hem aktif fay ku�a��nda kurulmu�, hem de deprem sonras� ��kan yang�nda, en son teknoloji oldu�u iddia edilen yang�n s�nd�rme ve g�venlik sistemlerini devreye sokamam��t�r. Ve bir hafta boyunca devam eden yang�n, ihmaller ve yetersizlikler sonucu bir t�rl� s�nd�r�lememi�, yurtd��ndan gelen yard�mlarla ancak kontrol alt�na al�nabilmi�tir. B�t�n bu ya�anan onca felakete ra�men, daha hen�z ya�amad��m�z, �lkemizin g�r�p g�rebilece�i en b�y�k bir ba�ka ? milli felaket? e ise, Akkuyu N�kleer Santral �halesiyle ad�m ad�m yakla��l�yor.

Deprem felaketi ve T�pra�, yaln�zca T�rkiye?yi etkiledi. Uzmanlar, Akkuyu N�kleer Santral�, �srarla 25 kilometre uzakl��ndaki aktif Ecemi� fay hatt� yak�n�na kurulursa, ya�anabilecek olas� bir depremde, tam bir felaket ya�anabilece�ini iddia ediyorlar. �zmir Dokuz Eyl�l �niversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstit�s� Deniz Jeofizi�i Birimi Ba�kan� Prof. Dr. Atilla Ulu�, 13 Nisan 1999 tarihinde Greenpeace ile birlikte �stanbul?da yapt�klar� ortak bas�n a��klamas�nda kamuoyuna �u uyar�lar� yapm��t�r; ? 1991 tarihli �al��mam�zda yer alan bilimsel kan�tlar�n yan� s�ra, Kanadal� meslekta�lar�m�z�n son raporlar� da, Akkuyu?da n�kleer santral kurman�n ger�ek tehlikeler i�erdi�ini g�steriyor. �haleye teklif veren t�m uluslararas� �irketleri ve T�rk ortaklar�n�, Akkuyu sismik a��dan g�venliymi� gibi davranmaktan vazge�meye �a��r�yoruz. B�ylesine tehlikeli bir yat�r�mdan derhal �ekilmelidir .? Prof. Dr. Atilla Ulu�, ayn� zamanda T�rk deniz jeofizik�ileri ile bir �ngiliz jeolo�undan olu�an ve Akkuyu b�lgesinde �al��m�� ekibin bir �yesidir. Bu ekip 1991 y�l�nda, Ecemi� Fay�?n�n Akkuyu K�rfezinin 25 kilometre g�neydo�usundan ge�ti�ini, denizde devam etti�ini ve aktif oldu�unu g�steren bir �al��ma yay�nlam��lard�r (41).

1976 y�l�nda, Akkuyu?da yap�lmas� planlanan n�kleer santral�n yer lisans�na onay veren Ba�bakanl�k Atom Enerjisi Kurumu N�kleer G�venlik Komisyonu?nun �yesi ve halen Galatasaray �niversitesi?nde ��retim �yesi olan N�kleer M�hendis Prof. Dr. Tolga Yarman �ok �nemli uyar�larda bulunuyor; ? Akkuyu mevkiinin sismolojik g�venli�i itibariyle, uzmanlar geli�en ko�ullarda, ayn� bir kanaate sahip g�r�nmemektedirler. Her hal-u karda, evvelce belirli verilerin ��nda olarak var�lan kanaat, bug�n i�in ?mutlak muteber' say�lamayacakt�r. O halde, her ne kadar ? kar�� bir teknik kanaat? serdedilmi� ve Akkuyu?ya kurulmas� d��n�len n�kleer santral�n tasar�m�na ili�kin olarak, ? orta �iddetli hayli bir deprem? yeterli say�lm�� ise de, ? nihai ve hayati karar? i�in bununla yetinmek caiz de�ildir. Bu durumda, kamuoyu nezdinde ?Akkuyu?nun sismolojik g�venli�i? hi�bir ku�kuya yer b�rakmayacak bi�imde kan�tlanmadan, burada bir n�kleer santral kurulmas� y�n�nde ad�m at�lmamal�d�r. Bu �er�evede, Profes�r Sungu ve arkada�lar�n�n Ecemi� Fay Hatt�na ili�kin sav ve kayg�lar� da, muhakkak dikkate al�nmal�, buna d�n�k gerekli �al��malar behemahal ger�ekle�tirilmelidir ? (42).

13 Mart 1992 Erzincan Depremi?ni, 28 Kas�m 1991 tarihinde Atina?da yap�lan Avrupa Sismoloji Komisyonu Toplant�s�na sundu�u tebli�le zaman ve b�y�kl�k olarak tahmin eden Earthquake Forecasts Inc. Ba�kan� Prof. Karl Buckthought taraf�ndan yay�nlanan Rapora g�re; ? 1973-1998 aras�ndaki 26 y�ll�k d�nemi hesaba katarak ki bu d�nemde AECL-CANDU Firmas�n�n �nerdi�i g�venli tasar�m standard�n� a�an bir deprem olmu�tur, Akkuyu?daki N�kleer santral�n 40 y�l �al��mas� halinde depreme ba�l� hasar g�rme olas�l�� en az %50?dir ? (43).

Seismican Geophysical Ltd. Ba�kan� Dr. Arsalan A. Mohajer ise �u kayg�lar� dile getirmi�tir;
? N�kleer santral� hangi reakt�r sat�c�s� yaparsa yaps�n, gelecekteki depremlerin konumu, b�y�kl�� ve potansiyel etkilerine ili�kin mevcut belirsizlikler, yeni sunulan verilerin ve 1990?dan bu yana ge�erli en son teknolojilerin ��nda, tarafs�z bir uzmanlar ekibince de�erlendirilmesini zorunlu k�l�yor ? (44).

T�RK�YE, 35 YILDIR N�KLEER SANTRAL PE��NDE KO�TURULUYOR !

N�kleer santralleri 35 y�ld�r �lke g�ndeminde tutan, �ok de�i�ik niyetlere sahip �e�itli siyasi gruplar, uluslararas�/ulusal ��kar kesimleri, kurumlar ve ki�iler bulunmaktad�r. N�kleer santralleri kurdurtmaya �al��anlar�n b�y�k bir k�sm�, �lkemizde ba�ka teknoloji ve yat�r�mlarda da ge�erli olan maddi ve ki�isel ��karlar� i�in u�ra��yorlar. Tanesi 4-5 milyar dolar civar�nda olan bu santrallerin, yerli i�birlik�ilerine da��t�lacak komisyonu, promosyonu ve r��veti de �ok b�y�k olaca�� i�in ( bu oran�n %5-10 civar�nda olaca�� s�yleniyor, yani 250-400 milyon dolar civar�nda), n�kleer santral pe�inde ko�an, kraldan �ok kralc� baz� ki�ilerin, lobilerin esas derdi, bu b�y�k pastadan pay kapmak. Bu tip ?malum? ki�ileri ve firmalar�, sermaye gruplar�n� saymazsak, �lkemizde n�kleer teknoloji isteyenleri, kabaca iki temel kategoriye ay�rmak m�mk�n olabilmektedir.

�lk grupta, daha �ok n�kleerci akademisyenlerin, m�hendislerin, teknokrat ve b�rokratlar�n olu�turdu�u; n�kleer teknolojiyi ileri ve y�ksek bir teknoloji olarak g�r�p, �lkemizde de bu teknolojinin �yle ya da b�yle muhakkak olmas� gerekti�ini, bu teknolojinin bizatihi �lkenin teknolojik geli�mesini h�zland�raca��n� ve ayr�ca enerji elde etmek i�in �e�itlilik sa�layaca��n�, bir alternatif olu�turaca��n� d��nen, yaln�zca teknokratik bak�� a��s�na sahip geni� bir kesim yer almaktad�r. Bu grubun i�inde yer alan baz� n�kleerci bilim adamlar� da; salt akademik h�rs, ihtiras ve hizmet ettikleri, y�llar�n� verdikleri bu konunun ger�ekle�ti�ini g�rmek istedikleri i�in u�ra� vermektedir. Bu gruba girenlerle, n�kleer santrallerin teknik, ekonomik, sosyal-toplumsal riskleri ve muhtemel olumsuz sonu�lar� �zerine konu�mak ve yanl��l��n�, gereksizli�ini tart��mak, hatta n�kleer teknolojiyi veya en az�ndan �lkemizde n�kleer santral kurulmas�n� savunmaktan vazge�melerini belli �l��lerde sa�lamak m�mk�n olabilmektedir. Bu gruptan bir�ok ki�i kategorik olarak kar�� olmasalar bile; k�smen veya �lkemizdeki mevcut zihniyet ve malum uygulamalar nedeniyle tamamen, T�rkiye?de n�kleer santral kurulmas�na art�k kar�� k�yorlar.

�kinci grup ise; n�kleer teknolojiyi ilk gruptakilerin gerek�eleriyle savunuyor gibi g�z�ken, ama esas olarak, ba�l� olduklar� ideolojilerinin dayatmas� sonucu yaln�zca ?n�kleer g��?, ?n�kleer silah?, ? atom bombas�?na sahip olmak isteyen radikal milliyet�i ve radikal dinci gruplardan, partilerden olu�maktad�r. Ger�ekte �lkenin enerji ihtiyac�n� kar��lamak, y�ksek teknolojiyi �lkeye tan��t�rmak gibi ?ulvi ? ama�larla de�il, sadece ideolojilerinin tahakk�m�, iktidar h�rslar�n�n bir arac� olarak; ya ?�slam D�nyas�n�n? ya da ?T�rk D�nyas�n�n? liderli�ine soyunanlar bu gruba dahildir.

N�kleer santrallere kar�� olanlar� ?geri zekal�lar? olarak tan�mlayan ve uzmanl��n� ? kamyon esnaf� ? �st�ne yapm�� olan MHP Genel Ba�kan Yard�mc�lar�ndan Ula�t�rma Bakan� Prof. Dr. Enis �ks�z, kendisiyle yap�lan bir r�portajda; ? T�rkiye?de bana g�re en az 50 tane atom santral� yapmalar� laz�m.... T�rkiye, bu sayede hem atom bombas� yapabilecek teknolojiyi kavrayacakt�r, hem n�kleer enerjinin t�p sahas�nda, bilgisayar sahas�nda, kimyevi sahalarda da, pek �ok sahada kullan�lmas�n� ��renecektir.... Yani uzaktan kumandal� hale gelmi� ve T�rkiye?ye kar�� d��man unsurlar, saflar, bilgisizler, kand�r�lm�� adamlar toplan�yor, ilimle, teknikle ��z�lmesi gereken bir konuya politik yakla�mak suretiyle geciktiriyor T�rkiye?nin i�ini.? (45) beyan�nda bulunmu�tur. Yine h�k�mette MHP?den Devlet Bakan� olarak yer alan Prof Dr. Ramazan Mirzao�lu ise, daha net ifadelerle bu niyeti �zetlemektedir; ? Kald� ki T�rkiye?nin �ok yak�n zamanda atom bombas�na sahip olmas� gerekmektedir. N�kleer santraller atom bombas� teknolojisi i�in de bir alt yap� olu�turmas� bak�m�ndan ayr� bir �neme haizdir ? (46). Benzer bir yakla��m, Gazi �niversitesi ��retim �yelerinden ve T�B�TAK eski Ba�kanlar�ndan Prof. Dr. S�mer �ahin taraf�ndan, 22 Mart 1995?de Ankara T�SAV?da yap�lan n�kleer teknoloji konulu �zel bir toplant�da, bizzat Alparslan T�rke�?e sunulmu�tur. Bu toplant�da, Prof. Dr. S�mer �ahin, T�rkiye?nin; Ortado�u?nun ve T�rki Cumhuriyetlerin lideri olabilmesi i�in, n�kleer g�ce muhakkak ki sahip olmas� gerekti�i ve bunun da ancak ve ancak iktidara gelmeleriyle m�mk�n olabilece�ini s�yleyerek b�y�k alk�� alm��t�r. MHP Genel Ba�kan� ve Ba�bakan Yard�mc�s� Devlet Bah�eli ile MHP?li Sanayi Bakan� Kenan Tanr�kulu, n�kleer santral i�in Ocak 2000?de yap�lan liderler zirvesinde, atom bombas� teknolojisini de getirece�i gerek�esiyle AECL-CANDU?dan yana g�r�� bildirmi�lerdir (47). Fazilet Partisi Milletvekili Cevat Ayhan, 1993 y�l�nda Refah Partisi ad�na kat�ld�� bir panelde; ? Yani biz bu teknolojiye sahip olal�m. N�kleer teknoloji n�kleer silah i�in de laz�md�r. Ona da sahip olaca��z bir g�n T�rkiye olarak ? ifadesini kullanm��t�r (48).

Al�nt�lardan anla��laca�� gibi, bu gruplar�n niyeti do�rudan do�ruya n�kleer bir g�� olmakt�r. �zellikle bu gruplar�n istedi�i ve tercih etti�i n�kleer teknolojiye de bakarak bunu anlamak m�mk�nd�r. Prof Dr. Ahmet Y�ksel �zemre?nin bir yaz�s�nda yer alan ve halen devam eden ihale i�in de benzer tart��malar�n yap�ld��, santral tercihleriyle ilgili ? ilgin� ? bir iddiaya g�re; ? TAEK, kendi uranyumumuza dayanan, yani, n�kleer yak�t bak�m�ndan ba��ms�zl��m�z� garanti edecek olan, ?tabii uranyum yak�tl� ve a��r su so�utuculu? n�kleer reakt�r teknolojisini T�rkiye?nin n�kleer enerji politikas�n�n temel ilkesi olarak kabul etmi�tir. Buna kar��n TEK N�kleer Santraller Dairesi yetkililerinin ille de ABD, Fransa, �ngiltere, Almanya ve Rusya gibi ancak bir ka� �lkenin tekelinde bulunan zenginle�tirilmi� uranyum yak�t� �zerinde �srar etmeleri ise gereksiz ve milli menfaatlerimize zararl� bir polemik do�urmu�tur ? (49).

Ulusal teknoloji olsun, yak�t ba��ml�l�� olmas�n ve biz daha sonraki n�kleer santrallerimizi kendimiz kural�m yakla��mlar�yla tariflenen teknoloji; Hindistan, Pakistan ve �in?in atom bombas� yapmak i�in tercih ettikleri CANDU tipi, do�al uranyum kullanan ve teknolojisi do�rudan veya dolayl� olarak transfer edilebilen n�kleer santral modelidir.

N�kleer santralleri savunan b�t�n siyasiler, b�rokratlar, teknokratlar, uzmanlar, sa�duyulu yurtta�lar oturup tekrar d��nmek ve bir de�erlendirme yapmak zorundad�rlar. Ama�; �lkenin ve do�an�n, gelecek nesillerin iyili�i ve enerji kullan�m� m�, yoksa yeni g�� dengeleri olu�turma pe�inde ko�mak m�? Y�kselen bu yeni milliyet�ilik dalgas�na kap�larak, sonu h�sranla bitebilecek, �lkenin kaderini do�rudan ipotek alt�na alacak niyetlere yard�mc� olacak bir n�kleer maceraya girmeli miyiz ?

�LKEM�ZDE ? ENERJ� KR�Z� ? YOK, ? ENERJ� Y�NET�M� KR�Z� ? VAR !

�lkemizde n�kleer santralleri pazarlayabilmek i�in, 1960?l� y�llardan beri sistemli bir �ekilde; devletin en �st d�zey n�kleokratlar�ndan , pazarlamac� k�l�kl� n�kleer akademisyenlere, enerji yat�r�mlar�ndaki tatl� rantla tan��an politikac�lardan, ? sahibinin sesi ? medya yazarlar�na kadar bir�ok n�kleer enerji savunucusu, enerji krizinde oldu�umuzu ve yak�nda karanl�kta kalaca��m�z� �ne s�r�yorlar. Oysa bu ? enerji krizini ?, devletin bizatihi kendisinin yaratt��n� resmi a��zlar itiraf ediyorlar; ? Bu havay� biz yarat�yoruz. �zel �irketler sekt�re girmekte a��r davran�yorlar. Biz de onlar�n g�z�n� korkutuyoruz ? (50). B�t�n bu korkutmalar�n ve hesaplar�n arka plan�n�, bug�ne kadar yap�lan enerji planlamalar� ve senaryolar�, arz/talep tahminleri olu�turmu� ve bunlar da hep yanl��, genelde de �ok abart�l� ��km��t�r. �rne�in TEK eski Genel M�d�rlerinden G�ltekin T�rko�lu?na g�re; ? 1973 y�l�nda 3.Be� Y�ll�k Kalk�nma Plan�?nda talep tahminleri, 1992 y�l�nda 95 milyar, 1995?de 125 Kwh olarak �ng�r�lm��t�. Bu asr�n sonunda ise 180 milyar Kwh?e kadar gidiyordu. Bug�n elimizdeki resmi talep tahminlerine bakarsa, 2000 y�l�nda 150 milyar Kwh?a d��m�� durumdad�r (2000 y�l�nda ancak 120 milyar Kwh civar�nda olacakt�r. Yazar�n notu ). Bug�n bu talep tahminlerinin neresindeyiz? Demek ki bug�n resmi talep tahminlerine dayanarak kurulacak bir politika, yan�lt�c� olacakt�r. Bu bak�mdan n�kleer santral tart��mam�z, ithal santralleri tart��mam�z, �retim planlar�m�z� bunlara dayand�rmam�z, herhalde ger�ek�i de�ildir. Bug�n do�al kaynaklar�m�z bizi buraya kadar getirmemi�tir. Bundan sonra da 2000 y�l�na, belki 2015?e kadar g�t�recektir ? (51).

Yine TEK?de uzun y�llar Genel M�d�rl�k yapan ve enerji ekonomisi konular�nda �al��malar�n� halen s�rd�ren Beh�et Y�cel?e g�re de; ? TEK?in 1993 y�l�na ait tahmin de�erlerine g�re en y�ksek g�� ihtiyac� 11 400 Mw olarak ger�ekle�ecektir. Buna kar��l�k kurulu g�c� 20 300 Mw?a y�kselecektir. Bu durum %80 yedek g�� g�sterir. Bu d�zeydeki yedek g��, T�rkiye i�in savurganl�kt�r. Modern i�letme ko�ullar�nda 16 000 Mw?l�k bir kurulu g�� 1993 y�l� ihtiyac�na uygun d��ecekti ? (52). Enerji planlamalar� konular�nda d�nemlerinin en etkili ve yetkili b�rokratlar�n�n bu �arp�c� a��klamalar�, asl�nda fazla s�ze gerek b�rakm�yor. Resmi kurumlar�nca, en az iki-�� misli fazla arz/talep planlama hatas� yap�lan, kaynaklar�n� birtak�m ��karlar do�rultusunda bo�a harcaman�n �ok s�k ve kolayca yap�ld�� lkemizde, n�kleer lobiler de bu hasletimizden yararlanarak b�y�k pastadan pay kapmaya �al��yorlar.

Bu konudaki en �arp�c� ele�tiri ise, yine devletin en yetkili planlama kurulu�undan; Devlet Planlama Te�kilat�?ndan geliyor. DPT haz�rlad�� enerji raporuyla, Enerji Bakanl�� ve ba�l� kurulu�lar�n� ele�tiri ya�muruna tuttu. ? Enerji Bakanl��?n� ?planlama anlay��ndan uzak? olmakla ele�tiren DPT, 2007 y�l�na kadar yeni proje �al��mas� yap�lmamas�n� istedi. Bota�?�n yapt�� do�al gaz planlamas�n�n ? sa�l�ks�z ve yetersiz? oldu�unu �ne s�ren DPT?ye g�re, Enerji Bakanl�� ile ba�l� kurulu�u Bota� birbirlerinden habersiz santral planlamalar� yapt�lar. Enerji sekt�r�nde �u ana kadar olu�an yap� ve m�ste�arl��m�z taraf�ndan bakanl�kla yap�lan muhtelif yaz��malarda g�ndeme getirilmesine ra�men, enerji planlamas� anlay��ndan uzak uygulamalar sonucunda, �ok say�da santral projesiyle ileri a�amalara getirilmi� olan g�r��meler, bu t�r bir planlama anlay��n�n sekt�rde uygulanmas�n�n bug�n i�in imkans�z k�lmaktad�r ? (53). Benzer �ekilde D�nya Bankas� T�rkiye Direkt�r� Ajay Chhibber, Enerji Bakanl�� M�ste�ar� Yurdakul Yi�itg�den?e g�nderdi�i 9 Kas�m 1999 tarihli mektupta, �u uyar�lar� yap�yor; ? Yeni �retim kapasitesi i�in �nerilen b�y�k yat�r�mlar�n gerekli olup olmad�klar�ndan emin olmak i�in, talep projeksiyonlar� g�zden ge�irilmelidir. Hali haz�rda T�rkiye?nin olduk�a b�y�k yedek marj�n�n olmas� nedeniyle, hen�z hukuki anla�malar� sonu�land�r�lmayan Y�D?ler ertelenmelidir ? . Birbirinden habersiz olarak enerji planlamalar�n� yapan Ba�bakanl�k DPT, Enerji Bakanl��, BOTA�, TEA�, TAEK, DS� gibi kurulu�lar�n, asl�nda ne kadar ?plans�z?, ?koordinasyonsuz? olduklar� ve ya�ad��m�z krizin asl�nda bir ?enerji y�netimi krizi? oldu�u a��kt�r. Bu durum, giderek daha fazla, hem resmi kurulu�lar, hem de en �st d�zey teknokratlar taraf�ndan art�k s�k�a dile getirilmeye ba�lanm��t�r.

Bu plans�zl�k ve koordinasyonsuzluk durumu, sadece �lke i�inde ya�anm�yor. Bu durum, uluslararas� platformlarda da s�k�a ya�an�yor. Bir yandan ?mavi ak�m? projesine ye�il ��k yak�l�yor, bir yandan da Azerbaycan, T�rkmenistan ve �ran ile ciddi miktarlar �zerinden do�al gaz anla�malar� imzalan�yor. Bu �lkelerden almay� taahh�t etti�imiz do�al gaz� al�p, planlanan enerji santrallerini de kurarsak; ne n�kleer santrallere ne de termik santrallere ihtiyac�m�z kalacak. DPT?nin, 2005 y�l�nda elektrik enerjisi sekt�r�nde yakla��k 15 milyar metrek�p do�al gaz ihtiyac� belirledi�i, ancak Bota�?�n ayn� ama�la 2005 y�l� i�in 30 milyar metrek�p gaz�n t�ketilmesini planlad��n� ve buna g�re do�al gaz al�m ba�lant�lar�na girdi�i biliniyor. Hatta bu rakamlar, bug�nlerde 55 milyar metrek�pe kadar ��km��t�r. Bu durumda do�al gazda, anla�malardan �t�r�, kullanmasak ta, almay� taahh�t etti�imiz kadar�n t�m paras�n� ? kullan ya da �de ? anla�mas�na g�re �demek zorunda kalaca��z. Yani �lkenin gelece�i ve kaynaklar�, bir tak�m yanl�� planlamalar (DPT?nin de dikkat �ekti�i), siyasi ��karlar (do�al gaz al�nacak T�rki Cumhuriyetlerini kollamak ve Rusya?dan uzak tutulmalar�n�, ba��ms�zla�malar�n� sa�lamak amac�yla), maddi ��karlar nedeniyle (�rne�in, daha yap�m� bile ba�lamayan ama 55 milyon dolar avanslar� al�nan, Samsun- Rusya Do�al Gaz Boru Hatt�n�n yap�m�, ihalesiz olarak bir siyasi partiye yak�n iki firmaya verilmi� oldu�u biliniyor) pe�ke� �ekiliyor (54). �rne�in, �ran ile 8 A�ustos 1996 y�l�nda d�nemin Ba�bakan� Erbakan?�n, b�t�n itirazlara ra�men imzalad�� ? kullan ya da �de ? tipindeki do�al gaz anla�mas� nedeniyle, hen�z yap�m�na bile ba�lanmam�� olan gaz boru hatt� olmad�� i�in, bu hat bitirilene kadar T�rkiye; g�nde 249 bin dolar �demek zorunda b�rak�lm��t�r (55).

Maalesef �lkemiz, bir yandan �e�itli hesaplar nedeniyle do�al gaz pe�inde ko�uyor, bir yandan da yabanc� ve yerli firmalar�n i�tah�n� kabartan termik ve hidroelektrik yat�r�mlar�n�
? yap-i�let-devret ? modeliyle devreye sokuyor, ayn� zamanda da ABD ve Avrupa?daki ��karlar�m�z ! i�in n�kleer lobiyle dans ediyor. Herkese mavi boncuk da��t�larak, ? enerji k�pr�s� ? olmay� hedefleyen �lkemiz, kendi enerji yat�r�mlar� ve sanayile�me politikalar�n�, tamamen d�� konjonkt�rlere ba�l� olarak ve g�ndelik politik hesaplamalarla yapmaya �al��yor. Tahkim ve uyum yasalar�n� da tart��madan, sonu�lar�n� hi� hesaplamadan kabul ederek, Uluslararas� �irketlerin boyunduru�una girerek, yeni kapit�lasyonlara imza at�yor ve geri d�n�� olmayan bir cendereye sokuluyor.

T�RK�YE, ENERJ� BAKANLI�I, TEA�, TAEK, N�KLEER SANTRAL PROJELER�NE HAZIR DE��LD�R !

�lkemizin bu kadar ? ciddi, riskli ve pahal� ? bir yat�r�ma ger�ekten haz�r olmad��n�, yetkililer kabul etmektedir. Mega projelere hep hayran olan ve n�kleer santral projelerine imza atmay� da �ok isteyen, ama bir yandan da �lkemizin de hen�z buna haz�r olmad��n� teslim eden Cumhurba�kan� Sn. S�leyman Demirel?e g�re; ? Enerjinin tarihini ele alan baz� yazarlar yedinci devrimi yirminci y�zy�lda n�kleer enerjinin ke�finin ve kullan�m�n�n oldu�unu iddia etmektedirler.?,? N�kleer santraller arz ettikleri kaza riskleri ve at�klar�n muhafaza sorunu ve kurulmas� i�in bir�ok �lkenin hen�z ula�mad�� bir geli�me d�zeyi, bundan ba�ka ba�lang��ta herkesin �stlenemeyece�i kadar a��r finansman y�k� gerektirir. B�yle bak�l�nca yedinci enerji devriminden s�z etmek i�in hen�z erkendir ? (56).

T�S�AD Ba�kan� Dr. Erkut Y�cao�lu da, benzer bir yakla��m sergilemektedir; ? Ancak T�rkiye?nin bu sekt�re girerken tecr�besi olmad�� i�in hata yapmas�ndan korkabiliriz. N�kleer santral yap�m�n biraz daha erteleyip, baz� konularda gerekli alt yap� olu�turarak bu alan girmek daha emniyetli olur. �uras� muhakkak ki, n�kleer enerjiye girmek, bug�n�n enerji problemini ��zecek bir husus de�ildir.?, ?Elbette...Ben bu i�i geciktirelim diyorum. Bir g�r��te �u: Bunu yapmayal�m, ba�ka kaynaklarla ikame edelim. Evet ikame edebiliriz. N�kleer enerji �u anda �art da de�il.?,? Sorun santrallerin kurulmas�ndan 25 sene ortaya ��k�yor...Yani geli�mi� d�nya bile bundan 50 sene sonra ne yapaca��n� bilemez durumda ? (57).

Devleti y�netme gelene�imizi, Enerji Bakanl��?n�, TAEK ve TEA�?�, T�rkiye?deki mevcut teknik alt yap�m�z�, hakim y�netim zihniyetimizi, i� yapma tarz�m�z�, kapasitemizi ve insan malzememizi iyi bilen, 35 y�ld�r devam eden ?n�kleer maceram�z�n? i�inde do�rudan yer alan n�kleer enerji yanda�lar� da, bu konuda ileri s�r�lebilecek, �ok daha �rk�t�c�, �arp�c� ve vahim g�r��ler �ne s�r�yor.

�T� N�kleer Enerji Anabilim Profes�rlerinden Osman Kemal Kadiro�lu?nun; ? N�kleer santral ihalesi bu kadro ile olmaz! ? , ? Y�llar boyu yap�lan siyasi atamalar sonucunda TAEK art�k ��lemez ve �lkeye yarar sa�layamaz bir duruma gelmek �zeredir.?, ?TEA�?da n�kleer konularla ilgilenmekle g�revli grup mesleki ve n�kleer konulardaki bilgileri g�z �n�ne al�nd��nda fevkalade yetersiz olduklar� g�r�l�r. Bu kadro ile n�kleer santral ihalesi yap�lmas� zor ve tehlikelidir ? gibi �ok a��r iddialar� var (58). T�rkiye Atom Enerjisi Kurumu?na da benzer ele�tiriler var. �T� N�kleer Enerji Anabilim ��retim �yesi Prof. Dr. �arman Gencay?a g�re; ? Kuruldu�undan bug�ne kadar Atom Enerjisi Kurumu?na 40 ba�kan gelmi�tir. S�rekli y�netimin de�i�ti�i bir kurumda nas�l proje �retilir ve istikrar� sa�layabilirsiniz? Adam kay�rma politikalar� s�rer ve teknolojiyi kurmak i�in gerekli tak�m kurulamazsa, reakt�rler hi�bir i�e yaramaz. Reakt�rleri sat�n al�rsan�z ama, e�er teknolojiyi transfer edemezseniz ve iyi bir kadro kuramazsan�z, hi�bir i�e yaramaz. O zaman d��ar�dan elektrik al�n daha iyi ? (59).

TEK eski Genel M�d�r� Beh�et Y�cel ise konuya en vak�f ki�ilerden biri olarak

uyar�larda bulunuyor; ? Kamuoyunun bask�s� artarsa, n�kleer teknolojinin ilerleyen zaman i�inde yeni bir tak�m sorunlar� ortaya ��kmaya devam ederse ve hepsinden �nemlisi tehlikeli n�kleer at�klar�n ortadan kald�r�lmas�nda ba�ar�l� olunamazsa, n�kleer enerjinin itibar� iyice azalacakt�r. Bekleyelim, acele etmeyelim. Zaten tam anlam�yla yeni bir projeye haz�r de�iliz ? (60). TEK N�kleer Santraller Dairesi eski Ba�kan� G�ng�r Bozkurt?un 24 y�ll�k n�kleer santraller konusundaki birikimiyle sundu�u, sa�duyulu ve samimi a��klamalar� var; ? �nemli konulardan birisi de, T�rkiye Atom Enerjisi Kurumu, Bakanl�k ve TEA�?�n birbirine girmi� olmas�d�r, kimse ne yatt��n� bilmiyor ? , ? Bu ger�ekler ortada iken, bir enerji darbo�az� oldu�unda hemen kurtulu� �aresi olarak ?n�kleer santraller kural�m? diye ortaya ��kmak bu ger�eklerle ba�da�m�yor, ��nk� bir n�kleer santral�n kurulmas�, i�letilmesi en az 10 y�l T�rkiye �artlar�nda, belki daha fazla. Bir �lke d��n�n ki, Devlet Su ��leri?nin elinde bu g�n tamamlanamayan a�a��-yukar� 10 Milyar Kw/saat bir �retim kapasitesine sahip santraller var, biz bunlara yeterli paray� vermiyoruz ve y�llarca bunlar at�l kal�yor. Ve �lke n�kleer santral ihalesine ��k�yor ? , ? N�kleer santral yap�m� hi� bitmez. Anahtar teslimi yap�l�yor, firmalara veriliyor. Do�ru, yerli firmalarda 5-10 kuru� kazanacak ama T�rkiye milyarlarca kaybedecek. T�rkiye?de s�zle�meyi kim yapacak? N�kleer santral s�zle�mesi yapmak ger�ekten �ok zor, yapt�n�z m� o sizi ba�lar... T�rkiye kapit�lasyonlar� imzalar, ��nk� deprem b�lgesi. E�er o firmaya yakla��rlarsa yaz�k olur T�rkiye?ye...Asl�nda �ok s�ylenecek �ey var, yani n�kleer kurulmal� belki ama bu kafalarla i�letilmez ? (61). TEA� N�kleer Santraller Dairesi eski Ba�kanlar� G�ng�r Bozkurt, Baki Ar�kan belli bir firmaya g�re haz�rlanan ihale �artnamesine kar�� kt�klar� ve Nevzat �ahin, ihaleye kat�lan firmalarla ilgili olarak 1988 y�l�nda Greenpeace taraf�ndan ODT�?de d�zenlenen bir toplant�ya kat�ld�� i�in, g�revlerinden al�nm��lard�r.
Hem n�kleer enerji mevzuat�n�n, hem de bu santralin yap�m�na ili�kin hedeflenen yerli yan sanayi katk�s�n�n, alt yap�lar�, kapasiteleri, standartlar� a��s�ndan; hen�z n�kleer santral yap�m�na haz�r olmad��m�z�, n�kleer enerjiyle ilgilenen b�t�n teknik insanlar, akademisyenler, b�rokratlar, teknokratlar ve n�kleer m�hendisler bile kabul etmektedir. En az�ndan, bug�n i�in santral ihalesinden, yap�m karar�ndan �nce, yap�lmas�, uyulmas�, haz�rlanmas� gerekli bir �ok mevzuat ve hukuksal �er�eve oldu�unda, TEA�, TAEK uzmanlar� dahil herkes hemfikir durumdad�r. Hen�z termik ve hidroelektrik santrallerimizin aksamlar�n�n bile �ok �nemli k�sm�n�, yurt d��ndan ithal etmek zorunda kald��m�z biliniyorken, n�kleer santral imal standartlar�na g�re, n�kleer santral yap�m� i�in yerli yan sanayi katk�s� m�mk�n g�z�kmemektedir.
Bu iddialar�n ve tespitlerin cevab�n� veremeyen; s�rekli olarak �a�� yakalamaktan, �lkemizin geli�mesinden-sanayile�mesinden s�z eden, karanl�kta kalaca��z senaryosunu haz�rlayan, bolca milliyet�ilik, ?Vatan-Millet-Sakarya? edebiyat� yapan ve bu i�ten do�rudan ��kar sa�lamay� ama�layan ?n�kleer lobilere? dikkat edilmesi gerekiyor.
T�RK�YE?N�N N�KLEER ENERJ�YE �HT�YACI YOKTUR !
�lkemizde yakla��k olarak 35 y�ld�r, yaln�zca n�kleer enerji tercihine g�re haz�rlanan b�t�n yat�r�m planlamalar�, enerji senaryolar�, i� ve d�� bir�ok nedene ba�l� olarak ger�ekle�tirilememi�tir. N�kleer santralleri �lkemizde kurdurtmak i�in, bug�ne kadar �ne s�r�len t�m gerek�eler; hem ger�ek�i de�ildir, hem de bug�n art�k tamamen ge�ersizdir. ��nk�:
*Bug�n herkes n�kleer enerjiden ka��yor. 35 y�l �nceki d�nya konjonkt�r�ne g�re, n�kleer santraller, hen�z sorunlar� bilinmedi�i ve ya�anmad�� i�in, tercih edilen ve b�t�n �lkelerin pe�inde ko�tuklar� bir enerji kayna�� idi.
*1970?lerde resmi kurumlarca yap�lan b�t�n enerji arz/talep senaryolar�, en az 2-3 kat� hatal� ve abart�l� ��km��t�r. �rne�in, TEK?in 1985 y�l�nda yay�nlad�� bir �al��maya g�re; ? T�rkiye?deki hidroelektrik kaynaklar�n kapasitesi 100 milyar kWh, bilinen d��k �s�l de�erli linyit kaynaklar�n kapasitesi de 60-70 milyar kWh tahmin edilmektedir. Oysa 2000 y�llar�nda toplam elektrik enerjisi t�ketiminin 200 milyar kWh dolaylar�nda olaca�� beklenmektedir. Buna g�re, hidroelektrik ve linyit kaynaklar�n�n t�m� de�erlendirilse bile 2000 y�llar�ndaki t�ketimi kar��layamayacakt�r. 30-40 y�ldan �nce f�zyon, g�ne� ve jeotermal kaynaklardan �nemli �l��de elektrik �retilme olas�l�� ok k��kt�r. Bu durumda, aradaki a��n n�kleer santrallerle kapat�lmas� en ge�erli ��z�m olmaktad�r ? (62). Ancak bu tezlere dayan�larak �ne s�r�len ?enerjimiz kalmayacak? ve ?karanl�kta kalaca��z? iddialar� tutmam�� (�rne�in 2000 y�l�nda, yap�lan bu tahminin ancak yar�s� ger�ekle�mi� olacakt�r, �stelik hidroelektrik-linyit kaynaklar�m�z�n %30?unu bile hen�z kullan�lmazken), resmi yanl��lar ortaya ��km��t�r. Bunlara dayand�r�larak ileri s�r�len, n�kleer santrallerin ? tek ve zorunlu ? tercih olmas�, teknik veya ekonomik de�il, sadece birilerinin niyetlerine g�re ? siyasi bir karar ? oldu�u ortaya ��km��t�r.
*1970?lerde mevcut do�al kaynaklar�m�z�n yetmedi�i tezi �st�ne kurulan, n�kleerden ba�ka �ans�m�z yok kand�rmacas�n�n, bug�n art�k ge�erli olmad�� ve do�al kaynaklar�m�z�n yeni hesaplamalarla s�ylenenden �ok daha fazla ve yeterli oldu�u hesaplanm��t�r. E�E Genel M�d�r Yard�mc�s� Vural Selcen?e g�re; ? 1975 y�l�nda 72 milyar kwh hesaplanan ekonomik olarak yararlan�labilir hidroelektrik kapasitemiz, 1995?de 124.5 milyar kwh?a y�kseltilmi�tir ? , ? �lkemizde ekonomik y�nden de�erlendirilebilir potansiyelin 162 milyar kwh olaca�� varsay�labilir ? (63). Oysa n�kleer enerji yanda�lar�n�n, ?�ok n�kleer santralleri? var diye �rnek g�sterdikleri ABD ve Fransa, t�m su kaynaklar�n� tamamen de�erlendirdikten sonra n�kleer santralleri devreye sokmu�tur. Ayr�ca t�m d�nyada yo�un olarak kullan�lmaya ba�lanan r�zgar, g�ne�, jeotermal, k��k su potansiyelleri, biomas, gel-git gibi kaynaklar hi� de�erlendirilmemi�tir. T�rkiye?nin ilk r�zgar haritas�n� haz�rlayan Dr. Tanay S�tk� Uyar, 16 Ekim 1999 tarihinde, TMMOB?un Ankara?da d�zenledi�i N�kleer Enerji Kongresi?ne sundu�u tebli�de, uzun y�llar r�zgar enerjisi �zerinde yapt�� bilimsel �al��malar sonucunda, �u m�jdeyi vermi�tir; ? Sadece �lkemiz r�zgar enerjisi teknik potansiyeli bile, �lkemizde t�ketilen toplam elektrik enerjisinin iki mislinden fazlas�n� �retebilecek d�zeydedir .?
*�lkemizde n�kleer santral kurulmas� planlanan 1960?l� y�llar�n ortalar�nda, hen�z hi�bir kurulu�; r�zgar t�rbinlerinin, g�ne� pillerinin, k��k hidroelektrik santrallerin, gel-git santrallerinin, do�al gaz santrallerinin, enerji verimlili�inin, enerjinin etkin kullan�m�n, enerji tasarrufunun ad�n� telafuz etmemi�ti. O g�n hi� hesapta olmayan ama bug�n ise neredeyse, T�rkiye?nin elektri�inin yar�s�n� kar��layacak kadar do�al gaz anla�malar� yap�lm�� durumdad�r. O d�nemde k�m�r, petrol ve n�kleer enerjiden ba�ka bir �ey bilinmiyordu.
*�lkemizde n�kleer santraller i�in yeterli uranyumun bulundu�u, yak�t olarak bir s�k�nt�m�z olmayaca�� ne s�r�lm��t�r y�llard�r. Oysa, yakla��k 9000 ton civar�nda �ok zengin ve ekonomik olmayan, yurtd��nda yak�t i�in zenginle�tirilmesi zorunlu olan bir uranyum rezervimiz vard�r. Bu da, 1000 Mw?l�k bir n�kleer santral�n, ancak 30 y�ll�k ihtiyac�n� kar��lamaya yetebilir ancak.
*Hi� dikkate al�nmayan �nemli bir konu da; elektrik �retim, da��t�m ve iletim sistemimizdeki kay�p ve ka�aklard�r. ETKB-APK Kurulu Ba�kan� Emine Aybar?a g�re; ? �lkemizdeki �ebeke kay�plar� oranlar�, d�nya �lkeleri ile kar��la�t�r�ld��nda �ok y�ksek bulunmaktad�r. �ebeke kayb� ile i� t�ketim oranlar� 1970 y�l�nda y�zde 16 seviyesinden 1996 y�l�nda y�zde 21.7 seviyesine ��km��t�r. �retilen elektri�in be�te birinden fazlas� kaybedilmektedir ? (64). Bu kay�plar, d�nya ortalamas�n�n 2-3 kat� kadard�r. �letim ve da��t�m hatlar�nda yap�lacak iyile�tirmelerle, trafo ve enerji �retim santrallerimizdeki birtak�m teknolojik yeniliklerle, termik santrallerdeki kapasite art�r�mlar�yla, en az �lke toplam �retim kapasitemizin 1/5?ini, yani 3-4 adet Akkuyu N�kleer Santrali?nin �retece�i elektri�i sa�lam�� olaca��z. Bu da bize 12-20 milyar dolar yerine, en fazla bir santral maliyetine mal olacakt�r.
*T�S�AD?�n 1994 y�l�nda DPT Uzman� Vedat �ahin?e haz�rlatt�rd�� ? T�rkiye?nin Enerji Raporu?na g�re; T�rkiye, her �retti�i �r�n i�in, ayn� �r�n� �reten OECD �lkelerinden tam 2.5 kat daha fazla enerji kullan�yor. Ve yine ayn� rapora g�re �lkemiz, basit, az maliyetli acil iyile�tirmelerle ve baz� eski �retim teknolojilerinin modernizasyonuyla, kulland�� enerjinin %46?s�n� tasarruf edebilir. Enerji santrallerimizden elde edilen enerjinin asl�nda yar�s� bo�a kullan�l�yor ( benzetme yaparsak, n�kleer lobiler, delik ve ka�a�� olan bir havuzu onarmak yerine, musluk satabilmek i�in, havuzu daha fazla muslukla doldurmay� �neriyorlar ). Bu hesaplamalara g�re, en az 5-8 adet Akkuyu N�kleer Santrali?n �retim g�c�ne e� de�er bir tasarruf potansiyelimiz mevcuttur. Bunun i�in de harcanacak para, ancak bir-iki n�kleer santral yat�r�m� kadard�r.
*Avrupa?da ve ABD?de uyguland�� gibi, �u an evlerimizde, i� yerlerimizde kulland��m�z ampulleri, 5 kat daha az enerji t�keterek ayn� ayd�nlatmay� sa�layan, verimli kompak ampullerle de�i�tirmemiz durumda, en az 2 adet Akkuyu N�kleer Santral yat�r�m�n�n sa�layaca�� elektri�i tasarruf edebilece�iz. Hem de bu ampulleri �retmek i�in kurulmas� gereken fabrikan�n yat�r�m� 7.5-10 milyon dolara mal olurken, 2 adet Akkuyu N�kleer Santral�n�n maliyeti 8-10 milyar dolara ��kacakt�r.
*2010 y�l�nda, ihtiyac�m�z oldu�u s�ylenen ve kurulmas� planlanan 60 000 Mw?l�k g�c�n, yaln�zca %2.5?unu sa�layacak olan Akkuyu N�kleer Santrali?nin, enerji ihtiyac�m�z� nas�l kar��layaca��n� ve tek ��z�m olabildi�ini, e�er yap�lmazsa nas�l karanl�kta kalaca��m�z� anlamak m�mk�n g�r�lmemektedir.
YANLI� B�R ENERJ�-SANAY�LE�ME POL�T�KASI �ZLEN�YOR !
�lkemiz, 1950?li y�llardan beri ger�ek�i olmayan tahminler, enerji ve sanayi politikalar�nda yap�lan yanl��l�klar, plans�z yat�r�mlar nedeniyle h�zl� bir ��kmaza girmektedir. Ku�kusuz bu temel yanl��l�klar, hem enflasyonun artmas�na hem de sa�l�ks�z bir b�y�meye, ya�ad��m�z ekonomik krize neden olmaktad�r. T�rkiye kendisine ? a��r sanayi ?, ? kirli sanayi ?, ? enerji yo�un sanayi ? yolunu se�mi�se, sorun ya�amas� ka��n�lmazd�r.
�rne�in, Fransa kendi �lkesindeki �imento fabrikalar�n� kapat�p, T�rkiye?nin �zelle�tirdi�i 5 �imento fabrikas�n� sat�n ald�. �imentolar� bizden ithal ediyor ve bize de, bu fabrikalar�n kulland�� enerjileri �retmemiz i�in n�kleer santral satmaya �al��yor. B�ylelikle bize hem n�kleer santral pazarl�yor, hem de temiz ve sorunsuz bir �ekilde �imento sa�lam�� oluyor. Biz ise, n�kleer santrallerin paras�n� �d�yoruz, bu arada b�t�n riskine katlan�yoruz, hem de �evreye b�y�k zarar veren bir �retimi-�r�n�, g�zel �lkemizi kirletmek pahas�na ihra� ediyoruz. Sonu�ta pazarlanan yaln�zca �imento de�il; insanlar�m�z�n sa�l��, �ocuklar�m�z�n gelece�i, do�am�z ve kaynaklar�m�zd�r. Benzer �ekilde s�rekli sanayile�iyoruz diye �v�nd��m�z, ama �zerinde bu y�nleriyle hi� d��nmedi�imiz, fark�na varmad��m�z bir �ok tesisimiz var. Otomotiv, tekstil, kimya, petro-kimya ve demir �elik fabrikalar�m�z da, d�nyadaki en kirletici ve enerji yo�un eski teknolojilere sahip olma unvanlar�yla �retim yapmaya devam ediyorlar.
Bir iddia da, n�kleer teknoloji sayesinde �lkemizin insan ve teknolojik k�lt�r�n�n, alt yap�s�n�n geli�ece�i, kalitesinin artaca�� ve �lkenin sanayile�mesinin h�zlanaca��d�r. Nas�l ki bilgisayarlar�n mikro-i�lemcisini haz�r alarak, bilgisayar yapt��m�z� ya da F-16?lar�n elektronik ve mekanik t�m par�alar�n� ABD?den al�p, T�rkiye?de monte ederek u�ak yapt��m�z� iddia edemezsek; n�kleer santrali anahtar teslimi al�nca da, �lkemize y�ksek teknolojiyi sokmu� olmayaca��z. E�er ger�ekten bu �lkede y�ksek teknolojiye sahip olmak istiyorsak; yaz�l�m, telekom�nikasyon projeleri, r�zgar, g�ne� enerjisi, �evre teknolojileri, bilgi teknolojileriyle u�ra�mak daha ak�lc� bir tercih olacakt�r.
Ula�t�rma politikas� olarak deniz ve demiryolu yerine, karayollar� ta��mac�l��n� benimsedi�imiz i�in, ithal etti�imiz enerji kaynaklar�m�z�n yar�s�n� da bu yolla harc�yoruz. ��nk� �lkemizdeki toplam kamyon ve otob�s say�s�, b�t�n Avrupa �lkeleri toplam�ndan daha fazlad�r.
Ne i�in, kim i�in, ne kadar ve nas�l bir �retim-sanayile�me-enerji politikas� izledi�imizin fark�nda de�iliz. Bu yanl�� sanayile�me politikalar�n� desteklemek ve beslemek i�in yap�lan t�m enerji hesaplar�n�n, planlamalar�n�n ve yat�r�mlar�n�n da, ne kadar yanl�� ve yan�lt�c� oldu�unu ortadad�r. T�rkiye, sanayile�me politikalar�n� ve dolay�s�yla sanayile�me tercihlerine g�re belirlenen enerji planlamalar�n� eski teknolojilere, fosil yak�tlara g�re de�il, daha ak�lc�, verimli, temiz ve �evreyle uyumlu, daha az enerji yeni teknolojilere g�re tekrar d�zenlemelidir. ��nk� yeninin planlamas�, eskiye g�re yap�lamaz.
AKKUYU?NUN YER L�SANS ONAYI, TEKRAR G�ZDEN GE��R�LMEL�D�R !
�lk n�kleer santral kurma niyetlerinin 35 sene �ncesine dayand�� lkemizde, o g�nk� d�nya konjonkt�r�ne g�re n�kleer santral yap�lmas�na karar verilip, yer se�imi �al��malar�n�n yap�lmas� 1972-1976?l� y�llara rastl�yor. 1970?li y�llardaki mevcut teknoloji ve et�t bilgilerine g�re yap�lm�� olan �al��malarla yeri belirlenen ve yer lisans onay� alan Akkuyu N�kleer Santral Projesi?nin, bug�n benzer bir �al��ma yap�ld�� taktirde, art�k lisans onay� alamayaca�� ne s�r�l�yor.
1976 y�l�nda Akkuyu?ya yer lisans� onay� veren 3 ki�iden biri olan Prof. Dr. Tolga Yarman, 16 Ekim 1999 g�n�, Ankara?da TMMOB taraf�ndan d�zenlenen N�kleer Enerji Kongresi?nde yapt�� konu�mada, �u iddialarda bulunmu�tur; ? �eyrek y�zy�l �nce verilen lisans bug�n ge�erli addedilemez; ��nk� lisans verme k�staslar� de�i�mi� say�lmal�d�r ve yeniden vazedilmedir. �eyrek y�zy�l �nce verilen lisans, bir ?Turizm Etki De�erlendirmesi?ni kapsamam��t�r; ��nk� santralin o zaman, bug�nk� boyutta olmayan, turizme verece�i zarar diye, bir kavram yoktur. Ben bug�n TAEK?te olsam, Akkuyu?ya lisans vermem. Lisans verilecek olsa �erh koyar�m. Bunu ilan ediyorum. Ayn� bi�imde, inan�yorum ki, Profes�r Yal��n Sanalan da ayn� y�nde bir tav�r al�rd�. Lisans ba�vurusunu TEK ad�na, N�kleer Santral Dairesi Ba�kan� Dr. Ahmet K�t�k��o�lu imzalam��t�. Bilerek s�yl�yorum ki, anlatt��m sebeplerden dolay�, Dr. Ahmet K�t�k��o�lu, Akkuyu?ya d�n�k olarak, Kurumu ad�na b�yle bir ba�vuruda bulunmaz; ba�vuruda bulunulacak olsa, ba�vuru yaz�s�na imzas�n� koymazd� ?.
Viyana?da Uluslararas� Atom Enerjisi Ajans�?nda g�revli olan Dr. Aybars G�rp�nar?�n da yer se�imi ile ilgili uyar�lar� var; ? Ancak bir n�kleer tesis i�in (veya herhangi �nemli bir yat�r�m i�in) yer se�imindeki tek kriter g�venlik de de�ildir. Ekonomik, sosyal ve politik etkenler yer se�iminde b�y�k rol oynarlar...Bu a�amada n�kleer santrallerin n�fusa ve �evreye verebilecekleri zararlar di�er enerji se�enekleriyle kar��la�t�rmal� olarak, yans�z ve saydam bir �ekilde de�erlendirilmelidir...T�rkiye?de k�t� se�ilmi� yerlere �rnek maalesef �ok fazlad�r. Sanayinin b�y�k bir b�l�m� T�rkiye?nin en depremsel b�lgelerinden birisi olan �stanbul-�zmit-Bursa ��genindedir. �evreye zararl� end�stri tesisleri en verimli ovalara kurulabilmektedir. Tesis-�evre optimizasyonu ya hi� yap�lmamakta ya da politik kararlar� izleyen ve onlar� onaylamaya g�d�ml� birer rapor niteli�i ta��maktad�r. T�rkiye n�kleer enerjiyi ge�erli bir se�enek olarak benimsedi�i takdirde n�kleer g�venli�in uluslararas� standartlara uymas�n� sa�lamak zorundad�r ? (65).
Akkuyu?da n�kleer santral kurma karar� i�in, o g�n savunulan gerek�elerin, bug�n neden ge�ersiz oldu�unun bir kez daha alt�n� �izelim;
*Askeri, Ulusal G�venlik Stratejileri A��s�ndan Uygun Bir B�lge: 1970?li y�llar�n
konjonkt�r�ne g�re, �nce Marmara ve Karadeniz B�lgelerinde kurulmas� d��n�len santral, Milli G�venlik Konseyi?nden gelen itirazlar �zerine, Sovyetler Birli�i tehlikesi nedeniyle G�ney?e kayd�r�lm�� ve Akkuyu se�ilmi�tir. Ancak son geli�meler nedeniyle, konjonkt�r art�k de�i�mi� ve ?tehdit b�lgesi?, ?tehlikeli kom�ular? Akkuyu?ya daha yak�nd�r �imdi.
*Yer, Zemin ve Deprem Et�tlerine G�re En Uygun B�lge: 25 y�l �nceki teknolojik olanaklara ve bilgilere g�re et�tleri yap�larak onaylanan yer lisans�n�n bug�n i�in ge�ersiz oldu�u ortadad�r. ODT�?den Prof Dr. Polat G�lhan ile Prof Dr. M. Semih Y�cemen taraf�ndan 17 A�ustos depreminden sonra yay�nlanan bir makalede �u g�r��lere yer verilmi�tir; ? Halen y�r�rl�kte olan Deprem B�lgeleri Haritas� (en son harita 18 Nisan 1996?da y�r�rl��e girdi, Akkuyu i�in temel al�nan ise 1972 y�l�na ait Deprem B�lgeleri Haritas� idi Y.N.), T�rkiye?nin ne ilk haritas�d�r, ne de sonuncusu olacakt�r. �leride geli�tirilecek teknikler, farkl� hesap y�ntemleri, �lkemizin tektoni�ini, kabuk yap�s�n�, depremlerin kuvvetli yer hareketi �zelliklerini daha yayg�n �ebekeler ile �l�me imkanlar�n�n do�mas�, d�nyada bu konuda geli�tirilecek ba�ka yakla��mlar, yeni fay sistemlerinin varl��n�n anla��lmas� sonucu bunun da yerini daha geli�tirilmi� b�lgelendirme haritalar�n�n almas�, belki de halen ABD?de oldu�u gibi k�sa ve orta periyottaki spektral ivmelerin haritalanmas� g�ndeme gelecektir. Bilimsel geli�menin ka��n�lmaz sonucu budur ? (66).
*Olas� Bir Kazada Etkilenecek ve Tahliye Edilecek N�fus Yo�unlu�u Az Bir B�lge: 25 y�l �nceki ko�ullarda, ger�ekten yo�unluk azd�. 25 y�l �nce, kimse bu b�lgenin bir turizm b�lgesi olaca��n�, hem de y�lda �lkemize 10 milyar dolar turizm girdisi sa�layaca��n� �ng�rememi�ti. Giderek turizmin Akdeniz?de, Antalya ve Mersin k�y�lar� aras�nda artmas�yla, �zellikle yaz�n, n�fus yo�unlu�u milyonlarca ki�iye ula�maktad�r. N�kleer bir kaza veya muhtemel bir deprem sonucundaki potansiyel radyasyon yay�l�m�nda; yaln�zca Antalya, Mersin de�il; ? B�ylesi bir durumda T�rkiye, Ortado�u �lkelerinin - K�br�s, Yunanistan, �srail, Suriye, L�bnan, �ran, Irak, �rd�n, M�s�r, Libya gibi - b�y�k risk alt�nda oldu�u ? i�aret ediliyor (67). Ayr�ca daha �nce �ok iyi hesaplanmam�� olan n�fus yo�unlu�u konusunun yan� s�ra, en ufak ? ger�ek ? bir kazadan veya ��kart�lm�� bir kaza ? s�ylentisinden ?, b�lgede giderek artan turizm potansiyeli, narenciyecilik, sebzecilik gibi tar�msal faaliyetler b�y�k zarar g�recektir. Alman tur operat�rleri, yapt�klar� anketler sonucunda, Alman turistlerin santral yap�l�rsa Antalya y�resine gelmeyeceklerini ileri s�rmektedirler.
*Santral, Mersin, Adana, Konya, Antalya Gibi Sanayi Kentlerine Elektrik Sa�layaca�� i�in �letim Kay�plar�n�n Az Olaca�� Bir B�lge: Bu b�lgelerin ihtiyac� olan elektrik zaten, G�neydo�udaki hidroelektrik santrallerden sa�lan�yor. Buradaki ama�, Marmara, Bursa, �stanbul civar�ndaki sanayi b�lgelerine, �retilen elektri�in, enterkonnekte hatlarla ta��nmas�d�r. Akkuyu?dan �stanbul?a bu elektrik ta��n�rken, �nemli bir k�sm� hatlarda kaybolacakt�r. K�saca y�k merkezlerine de olduk�a uzak bir b�lgedir. Ayr�ca TEA� dan��man� Prof. Dr. �l �eto?ya g�re Akkuyu i�in, iletim kapasitesi yetmeyece�i i�in, mevcut ulusal enterkonnekte sisteme yeni bir hat daha yap�lmas� gerekmektedir.
*N�kleer Santralar�n �htiyac� Olan So�utma Suyu ��in Uygun Bir B�lge: N�kleer santrallerin deniz kenar�nda kurulmas�n�n nedeni, so�utma suyuna ihtiya� duymalar�d�r. Fakat Akdeniz?in g�rece denizi de olduk�a s�cakt�r. Bu nedenle burada kurulacak santral�n ?termodinamik verimi? N�kleer M�hendis Prof. Dr. Tolga Yarman?�n da s�k�a dile getirdi�i gibi d��k olacakt�r. Yani teknik a��dan da, %3-4 oran�nda enerji verimi d��k olacak, uygun olmayan bir b�lge se�ilmi�tir.
�ED Y�NETMEL�� AKKUYU?YA UYGULANMIYOR !
1976 y�l�nda yer lisans� al�nma a�amas�ndan, bug�ne kadar ge�en �eyrek y�zy�lda, Akkuyu N�kleer Santral� yap�l�rsa �evreye, denize, bitki �rt�s�ne, havaya, canl�lara verilecek zararlar ve etkileri ile ekonomik sonu�lar�n�n, toplumsal maliyetlerinin, fayda-maliyet alternatiflerinin neler olaca��na dair, hen�z �ok ciddi ve kapsaml� bir �al��ma yap�lmam��t�r.
17 Aral�k 1996 g�nk� Resmi Gazete?de ? Muhtelif Malzeme Sat�n Al�nacakt�r ? ilan�yla ihaleye ��kan TEA� taraf�ndan, bug�ne kadar �evre Bakanl��?na ba�vuruda bulunulup, �ED s�reci resmen ba�lat�lmam��t�r. Oysa 07.02.1993 tarih ve 21489 say�l� Resmi Gazete?de yay�nlanarak y�r�rl��e giren y�netmelikte, N�kleer Santraller; Ek-I listesi 1-b bendinde bulunmaktad�r. Dolay�s�yla, bu t�r faaliyetler, ihale �ncesinde �ED Raporu haz�rlamakla y�k�ml� faaliyetler listesinde yer almaktad�r.
Akkuyu N�kleer Santral� �halesi i�in, TEA� taraf�ndan, ihaleden, hatta yer lisans�ndan �nce �ED ba�vurusu yap�lmas� gerekti�i halde, hen�z yap�lmam��t�r. TEA� �srarla, �lkemizde tarafl� haz�rland�� i�in tart��l�r olan �ED Mevzuat�na uymaya bile gerek duymam��t�r. Savunma olarak da; ihale sonu�lan�p, kazanan firma belli olunca, �ED raporunu firma yapt�racak denilmektedir. Oysa, bunca sene Akkuyu?da alt yap�ya 100 milyon dolar harcay�p, bir de ihaleyi sonu�land�rd�ktan sonra (MAI ve Uluslararas� tahkime g�re, geri d�n�� olamayacak), �ED onay�n�n al�nmas�, her ko�ulda �nceden zaten garantilenmi�, kabul edilmi� demektir.
�evre Bakanl��?nda g�revli ve �ED konular�nda uzman olan �rfan �nal, Akkuyu konusunda; ? �evre-Sanayi ili�kilerinin en �st y�netim bi�imi olan ? �evresel Etki De�erlendirmesi?, �evreyi do�rudan ya da dolayl� olarak, olumlu ya da olumsuz y�nde etkileyen bir faaliyetin, bu etkilerinin, bu faaliyetle ilgili yat�r�mlara ba�lamadan �nce hen�z karar verilme a�amas�nda iken, irdelenmesi ve bu faaliyetin yaratabilece�i olumsuz etkilerinin �nlenmesi ya da �evreye zarar vermeyecek �l��de en aza indirilmesi i�in alternatif ��z�mlerin belirlenmesinde kullan�lan bir y�ntemdir. �ED �al��malar�nda en �nemli konulardan birisi raporun haz�rlanma zaman�d�r. Bu genelde ?en erken safha? olarak tan�mlan�r. Burada en erken safha, proje i�in kesin uygulama karar� verilmeden ve yat�r�mlara ba�lamadan �nceki safhad�r. Burada �nemli olan, projenin �evreye olumsuz etkileri olmas� durumunda, projenin uygulanmamas� ve yap�lacak mali giderlerin ve zaman kayb�n�n �nlenmesidir ? , ? Ancak bug�ne kadar Bakanl��m�zda s�z konusu faaliyetin ger�ekle�tirilmesi ile ilgili olarak faaliyet sahibi taraf�ndan herhangi bir ba�vuruda bulunulmam��t�r ? demektedir (68).
Ancak k�smi olanaklarla y�reyi inceleyip, bir rapor haz�rlayan �ukurova �niversitesi Ziraat Fak�ltesi ��retim �yesi Prof. Dr. G�ng�r Uzun?a g�re; ? Akkuyu santral sahas� �evresiyle birlikte T�rkiye?nin g�ney sahilindeki, topografik �zelliklerin de elvermesinden kaynaklanan insan etkisinin fazla zarar veremedi�i nadir yerlerden biridir ? , ? K��k k�rfezlerin biyolojik �retkenli�inin sulak alanlardan bile fazla oldu�u ger�e�i de g�z �n�ne al�nd��nda Akkuyu K�rfezi daha da �nem kazanacakt�r ? , ? Bununla birlikte T�rkiye?de do�al alanlar�n giderek yok oldu�unu da g�z �n�nde bulunarak, Akkuyu?da yap�lacak fiziksel geli�meler i�in iyi d��n�p, bilimsel veriler ��nda do�ru karar vermek zorunday�z. ��nk� bizler ayn� zamanda kaybettiklerimizin hi�bir zaman geri getirilemeyece�inin bilincindeyiz. Bug�ne kadar Akkuyu ile ilgili �al��malarda mevcut �evresel �zellikleri belirlenme �tesine gidememi�tir ? ( 69).
Ayr�ca Akkuyu?da yap�lmaya �al��lan n�kleer santral projesi, T�rkiye?nin �evre konusunda do�rudan taraf oldu�u, a�a��daki ulusal/uluslararas� anla�malara, protokollere ve deklarasyonlara, �rne�in;
*Avrupa ve Akdeniz Bitki Koruma Te�kilat� Hakk�nda S�zle�me, Paris 1951
*Ku�lar�n Korunmas� Hakk�nda Uluslararas� S�zle�me, Paris 1959
*D�nya K�lt�rel ve Do�al Miras�n�n Korunmas�na Dair S�zle�me, Paris 1972
*Avrupa?n�n Yaban Hayat� Ve Ya�ama Ortamlar�n� Koruma S�zle�mesi, Bern 1979
*Uluslararas� �neme Sahip Sulak Alanlar Hakk�nda S�zle�me, Ramsar 1971
*Akdeniz?in Kirlili�e Kar�� Korunmas� S�zle�mesi, Barselona 1976
*Akdeniz?in Kara K�kenli Kaynaklardan Kirleticilere Kar�� Korunmas� Hakk�nda Protokol, Atina 1980
*Akdeniz?de �zel Olarak Korunan Alanlara �li�kin Protokol, Cenevre 1982
*Biyolojik �e�itlilik S�zle�mesi, Rio 1992
*�nsan �evresi Deklarasyonu, Stockholm 1972
*AG�K Helsinki Nihai Senedi, 1975
*Akdeniz?in Kirlili�e Kar�� Korunmas� S�zle�mesi, Cenova Deklarasyonu, 1985
*BM/AEK Flora, Fauna ve Ya�am Ortamlar�n�n Korunmas� Deklarasyonu, 1988
*BM/AEK �evrenin Korunmas� ve Do�al Kaynaklar�n Rasyonel Kullan�m� i�in B�lgesel Stratejisi, 1988
*Avrupa �evre ve Sa�l�k �art�, Frankfurt 1989
*Akdeniz B�lgesinde, Avrupa Akdeniz �evre ��birli�i Lefko�e �art�, 1990
*Akdeniz B�lgesinde, Avrupa-Akdeniz �evre ��birli�i Kahire Deklarasyonu, 1992
*G�ndem 21, 1992?e
a��k�a ayk�r�d�r.
AKKUYU?LU K�YL�LER, ?ATOMA SANTRALINA HAYIR? D�YOR !
Akkuyu N�kleer Santral projesine ilk tepkiler, y�rede halk�n �ok sayd��, o zamanki K�y-Kop Genel Ba�kan� Aslan Eyice �nderli�inde, 1978 y�l�ndan itibaren giderek artan bir tempoda geli�ti. Bu tepkilere terc�man olan ve k��esinde bu m�cadalenin bayraktarl��n� �stlenen de�erli yazar merhum �rsan �ymen ve yerel bas�n sayesinde, bu m�cadele kamuoyuna ta��nd�. Yine, 1978 y�l�nda ba�layan bu m�cadeleye, TMMOB ve Elektrik M�hendisleri Odas� destek verdi. Mersin y�resinin t�m beldelerinde ve il�elerinde toplant�lar, paneller yap�larak, halk bu konuda bilgilendirildi.
1990?lara kadar g�ndeme gelmeyen bu konu, tekrar kamuoyunun �n�ne getirilince, tepkiler hem yerel, hem de ulusal/uluslararas� boyutta tekrar canland�. Bu kez t�m d�nyada ve dolay�s�yla �lkemizde de geli�en ye�il, �evreci ve sivil toplumsal hareketlerle de b�t�nle�en bu m�cadele, �ok renkli, geni� �apl� bir N�kleer Kar��t� Platforma d�n��t�. Bu platform, n�kleer santralara kar��; 1993 y�l�nda k�sa bir s�rede 170 000 imza toplayarak, o zaman ki TBMM Ba�kan� H�samettin Cindoruk?a sundu. Yine ayn� y�l ilk N�kleer Kar��t� Kongre Ankara?da topland�. N�kleer Kar��t� Platform ve Y�re Belediyeleriyle birlikte, 1993 y�l�ndan beri d�zenli olarak, 5-6 A�ustos tarihlerinde her y�l Akkuyu?da �enlikler yap�l�yor. Bu �enliklere, �lkemizin d�rt bir yan�ndan binlerce duyarl� insan ve kurulu� kat�l�yor. Daha �nceki y�llarda �e�itli partilere mensup milletvekilleri bu �enliklere kat�l�p, bu m�cadeleyi desteklediklerini kamuoyuna a��klam��lard�r. �zellikle Greenpeace T�rkiye Ofisi?nin ve Bergamal� k�yl�lerin yo�un �abalar� ve katk�lar�yla; hem y�rede, hem de T�rkiye �ap�nda renkli, ses getiren n�kleer kar��t� eylemler ger�ekle�tirilmi�tir.
En son 18 Nisan 1999?da yap�lan belediye ba�kanl�� se�iminde, daha �nce n�kleer kar��t� gibi g�r�nen, ama yap�lan manipulasyonlar sonucunda birden n�kleer enerji yanda�� olan eski Belediye Ba�kan�?na kar��, n�kleer santrale kar�� kan �imdiki Belediye Ba�kan�; 2 kat fazla oy alarak se�ilmi�tir. Fakat, bir tak�m bilinen ve bilinemeyen vaatlerle (belediyenin borcunu temizlemek, yeni i��i istihdamlar�n� Belediye Ba�kan�n�n yak�nlar�ndan sa�lamak gibi), malum uygulamalarla, yeni ba�kan ve y�re halk� �zerinde de �e�itli oyunlar, yo�un bask�lar yap�lmaktad�r. B�y�keceli Belediye Ba�kan� H�mmet B�y�k, 10 Temmuz 1999 g�n�, yap�lan halk oylamas� �ncesinde �u a��klamay� yapm��t�r; ? 35 y�ld�r y�lan hikayesine d�nen bu n�kleer santral projesi y�z�nden, y�remiz ya�amsal baz� yat�r�mlardan, �zellikle de turistik tesislerden mahrum b�rak�ld�. K�y�lar�m�z Akdeniz?in en g�zel ve el de�memi� k�y�lar�yla dolu. Y�re belediyeleri olarak, 2 hafta kadar �nce Ankara?ya gelerek TEA�?a n�kleer santrale kar�� oldu�umuzu bildirdik. Akkuyu k�rfezini yabanc� n�kleer �irketlerin ��karlar�na kurban ettirmeyece�imizi kendilerine duyurduk ?. Akkuyu N�kleer Santral�?n�n yap�lmas� planlanan B�y�keceli?ye kom�u olan Ye�ilovac�k?�n Belediye Ba�kan� Halil �brahim Yetkin?de, yine 10 Temmuz 1999 g�n� yapt�� bas�n a��klamas�nda, �unlar� dile getirmi�tir; ? G�reve geldikten sonra, soyu t�kenme tehdidi alt�nda bulunan Akdeniz Foku?nu Belediyemizin simgesi olarak se�tik. Bu sevimli deniz canl�lar�n�n resmi koruma alt�na al�nm�� bulunan ya�am alanlar�na, kirletici reakt�rler in�a edilmesine izin vermeyece�iz. Halk�m�z buna kar��d�r ve bu durumda n�kleer santral plan� hayata ge�irilemez ?. 11 Temmuz 1999 tarihinde Ye�ilovac�k ve B�y�keceli?de yap�lan halk oylamas�nda, kat�lanlar�n %84?�, Akkuyu N�kleer Santrali?ne hay�r demi�tir.
1999 y�l�nda, yo�un bir kat�l�mla ve ulusal d�zeyde yayg�nla�mas�yla, ba�ta N�kleer Kar��t� Platform olmak �zere, T�rk Mimar ve M�hendisler Odalar� Birli�i, Tabibler, Eczac�lar, Veterinerler ve Di� Hekimleri Birli�i, KESK, D�SK, T�RK-��, T�rk Seyahat Acenteleri Birli�i, ADD, �YDD, ��retim �yeleri Dernekleri, T�rk Fizik�iler Derne�i, TEMA, �EK�L, DHKD, T�V ve t�m �evre dernekleri, CHP, DYP, �DP, �P gibi partiler, y�re belediye ba�kanlar�, yerel dernekler, Akkuyu N�kleer Santral� yap�m�na kar�� olduklar�n� a��klam��lard�r. DYP d��ndaki b�t�n bu kurulu�lar, ? N�kleere Kar�� G�� Birli�i ? ad� alt�nda bulu�mu�lard�r.
T�rkiye?de n�kleer santral yap�lmas�na kar�� kan, �lkemiz i�in ciddi ve �nemli uyar�larda bulunan T�rk k�kenli; Cem �zdemir, Ekin Delig�z, �zcan Mutlu, Mahmut Erdem, G�yasettin Sayan, Mehmet K�l��gedik, Fazile Kekik gibi Almanya Federal ve Eyalet Milletvekilleri ile Avrupa Parlamentosu Milletvekili Ozan Ceyhun?un, 14 Ekim 1999 g�n� imzalay�p T�rkiye?ye g�nderdikleri mektupta, �u g�r��ler yer almaktad�r;
? 1970?li y�llarda kurdu�u n�kleer santrallerden kurtulmaya �al��an Almanya?da federal parlamento, eyalet parlamentolar�nda ve belediye meclislerinde g�revli olan biz T�rkiye k�kenli insanlar, n�kleer enerji santrallerinin Almanya?da neden yenilerinin kurulmad��n� ve kurulu olanlardan kurtulmaya �al��mas�n�n nedenlerini sizlerle payla�mak istiyoruz.
D�nyay� enerji s�k�nt�s�ndan kurtaraca�� san�lan n�kleer santraller, Amerika ve Ukrayna?daki kazalar sonras� g�venli teknoloji olma �zelli�ini kaybettiler. �al��t�r�lmalar� i�in gerekli ek maliyetler, �ng�r�len �al��ma s�releri dolmadan kapat�lmalar�n� ekonomik a��dan cazip hale getirdi.
Kapat�lmas� planlanan n�kleer santrallerin s�k�l�p, k�sa ve uzun vadeli olarak bertaraf edilmesi i�leminin santral�n yat�r�m ve i�letme maliyetlerinin 5-10 misline eri�ti�i ortaya ��kt�. Kullan�lm�� n�kleer yak�tlar�n uzun vadeli depolanmas� tesislerinin maliyetlerini halen t�m d�nya �lkeleri nas�l kar��layaca��n� kara kara d��nmektedir. Almanya?da kapat�lmas� d��n�len mevcut n�kleer santrallerin ka� y�lda kapat�labilece�i �zerine de�erlendirmeler s�rmektedir. Almanya?n�n ekonomik g�c� ve teknik kapasitesi ile bile bu pislikten ancak 20-25 y�lda kurtulabilece�i tart��lmaktad�r.
T�rkiye?de enerji sekt�r� yat�r�mlar�n� y�nlendiren karar vericilere, t�m d�nyan�n kurtulmaya �al��t�� n�kleer santralleri T�rkiye?de kurmamalar�n� ve �lkenin gelece�ini karartmamalar�n� �neriyoruz ?
Son olarak, Avrupa Parlamentosu-TBMM Karma Parlamento Komisyonu E�ba�kan� Daniel Cohn-Bendit; ? AP, deprem b�lgesi olan yerlerde n�kleer santrallerin yap�lmas�na kar��. E�er T�rkiye AB?ye uyum s�recinde deprem b�lgesinde n�kleer santral yapabilece�ini �ne s�r�yorsa yan�l�yor ? a��klamas� yapm��t�r (70). Avrupa Parlamentosu, T�rkiye?nin �ye adayl��n�n kabul edildi�i oturumda, iki rapor daha onaylad�. Bunlardan birisi, T�rkiye?ye ayr�lan baz� fonlar�n serbest b�rak�lmas�, di�eri ise, T�rkiye?nin 1. derecede deprem ku�a�� zerinde bir �lke oldu�una dikkat �ekilerek, n�kleer santral projelerinin devreye sokulmamas� uyar�s�nda bulunuyordu (71).
KAYNAKLAR
1- K�leniz Atom, Henry A. Dunlap ve Hans N. Tuch, Nebio�lu Yay., 1957
2- Too Cheap to Meter: An Economic and Philosophic Analysis of the Nuclear Dream, State Uni. of New York Press, 1997
3- Nuclear Engineering International Handbook datalar�, 1997
4- Nuclear Power- A Dead Loss, Peter Bunyard, The Ecologist Journel, Volume 29, No: 7, Nov. 1999,
P: 416
5- Nuclear Power Reactors in Operation and under construction at the end of 1998, IAEA Press Release
6- D�nyay� Siz mi Kurtaracaks�n�z?, Meclise G�nderilen Greenpeace Bro��r�, 1999, S.5
7- T�rkiye?de Genel Enerji T�ketimi ve N�kleer Enerji, Prof. Nejat Aybers, E�E� Genel Direkt�rl�� Yay., Ekim 1966, S:139
8- Nuclear Engineering International, personel comminication , C. Flavin , ?Reassessing Nuclear Power: the Fallout from Chernobly?, Worldwatch Paper 75, March 1987.
9- Nuclear Engineering International, personel comminication , C. Flavin , ?Reassessing Nuclear Power: the Fallout from Chernobly?, Worldwatch Paper 75, March 1987.
10- The World?s Nuclear News Agency, 10 November 1997, News No: 466/7/97/A
11- A Farewell To Nuclear Power, Greenpeace, 1997
12- A Farewell To Nuclear Power, Greenpeace, 1997
13- Nuclear Energy Data, Nuclear Energy Agency, 1997, S: 20
14- CANDU Exports and Opportunities, Reid Morden, Canadian Nuclear Society Bulletion, Vol.18, No:1, May, 1997, P:26
15- Nuclear Follies, FORBES Journel, February 1985
16- Fiscal Fission, The Economic Failer of Nuclear Power, Komanoff Energy Associates, 1992, P:12
17- Electric Power Annual 1998 Volume II, EIA Reports, Immediate Relase December 8, 1999
18- David Porter, Modern Power Sysytems Journal, July 1992
19- Nuclear Power- A Dead Loss, Peter Bunyard, The Ecologist Journel, Volume 29, No: 7, Nov. 1999, P: 416
20- T�rkiye n�kleer santral i�in karar vermeden �nce, n�kleer alandaki yeni geli�meleri beklemelidir., TEK eski Genel M�d�r� Beh�et Y�cel, D�nya Gazetesi, 21 Aral�k 1999
21- G�ng�r Bozkurt?un �T� Y�ksek M�hendisler Birli�i taraf�ndan, 1998 y�l�nda Ankara?da d�zenlenen ?N�kleer Enerji Paneli?nde yapt�� konu�mas�n�n bant ��z�m notlar�
22- T�rkiye?nin N�kleer Enerji Ger�e�i Hangi Boyutta, Ate�an Aybers, Yeni Y�zy�l Gazetesi 18 A�ustos 1996
23- Enerji Politikas� ve N�kleer Santrallar Raporu, Elektrik M�hendisleri Odas�, Haziran 1997
24- T�rkiye N�kleer Teknoloji?ye Girmelidir, Prof. Dr. Osman Kadiro�lu, Elektrik M�hendisli�i Dergisi, Say�: 401, 1997
25- K�resel Boyutlar�yla N�kleer Enerji, Prof. Dr. Hayrettin K�l��, Elektrik M�hendisli�i Dergisi, Say�: 401, 1997
26- Nuclear Security Scandal in UK, TODAY Newspaper, 14 September 1995
27- N�kleer Panik, Sabah Gazetesi, 1 Ekim 1999
28- Onlar da Bozuldu, Radikal Gazetesi, 4 ekim 1999
29- Kore?de de N�kleer Kaza, Milliyet Gazetesi, 6 Ekim 1999
30- Cost of Chernobly Nuclear Disaster Soars in New Study, Richard L. Hudson, The Wall Street Journel, March 29, 1990
31- Aktaran Prof. Dr. Hayrettin K�l��, agy.
32- Poisoning in the Name of Progress, Chris Busby, The Ecologist, Volume 29, No:7, November 1999, P:398
33- Aktaran Prof. Dr. Hayrettin K�l��, agy.
34- British Medical Journel, 17, 1990, P:423
35- Journel of American Association, Volume 265, No:11, 1991, P: 1397
36- Peter Bunyard, agy.
37- N�kleer Nas�l Bir Se�enek, Prof. Dr. Vural Alt�n, Milliyet Gazetesi, 13 Nisan 1998
38- D�nyay� Siz mi Kurtaracaks�n�z?, Meclise G�nderilen Greenpeace Bro��r�, Eyl�l 1999, S.16
39- D�nyay� Siz mi Kurtaracaks�n�z?, Meclise G�nderilen Greenpeace Bro��r�, Eyl�l 1999, S.15
40- Teknik �nceleme Raporu , �evre Bakanl��, 24.02.1997
41- Neotectonic Structural Features in the Alanya-Mersin Shelf Area, Jeofizik Dergisi, Mart 1991
42- Adana?y� Fel� Eden Deprem ve Akkuyu N�kleer Santral Projesi, Prof. Dr. Tolga Yarman
43- T�rkiye?de Candu Reakt�rleri Sat�� Deprem Riski Raporu, Prof. Dr. Karl Buckthought, Yay�nlayan: Earthquake Forecast Inc., 10 Kas�m 1998
44- Akkuyu N�kleer Santral� ��in Sismik De�erlendirme, Dr. Arsalan A. Mohajer, Kanada?da yap�lan AECL Toplant� Raporu, 27 Kas�m 1998
45- Prof Dr. Enis �ks�z, Akdeniz Postas� Haftal�k Gazetesi?nde yay�nlanan r�portaj, 3 Kas�m 1997
46- ��z�m N�kleer Enerji, Prof. Dr. Ramazan Mirzao�lu, T�rkeli Gazetesi, 5 Nisan 1996
47- MHP Atom Bombas� �stiyor, Yeni Biny�l Gazetesi, 30 Aral�k 1999
48- Siyasi Partiler N�kleer Enerji Konusunda Ne D��n�yor?, RP ad�na Cevat Ayhan?�n tebli�i, Uluslar aras� N�kleer Teknoloji Kurultay� Kitab�, Yay�n No:168, 15 Ekim 1993, S:235
49- T�rkiye?de N�kleer Bilimler ve N�kleer Teknoloji, Prof. Dr. Ahmet Y�ksel �zemre, M�hendislik ve Makine Dergisi, Say� : 404, Eyl�l 1993, S: 12
50- Devletin Yaratt�� Paranoya; �ki Y�l Sonra Her Yer Karanl�k, Nokta Dergisi, 11 Haziran 1995
51- Resmi Talep Tahminlerine Dayanarak Kurulacak Bir Politika, Yan�lt�c� Olacakt�r, G�ltekin T�rko�lu, Kaynak Elektrik Dergisi, 1994/4
52- Yurdumuzda Elektrik Y�netimi, Yanl��lar, Do�rular, Dr. Beh�et Y�cel, Kaynak Elektrik Dergisi, 1993/5
53- DPT M�ste�arl��?n�n ETKB?na hitaben yaz�lm��, M�ste�ar Orhan G�venen imzal� 11 Ekim 1999 tarihli yaz�
54- Do�al Gazda Suni Kriz, ANAP eski Milletvekili ve BOTA� eski Genel M�d�r� Hayrettin Uzun, Yeni �afak Gazetesi, 2 Aral�k 1999
55- Erbakan Kaz��, Radikal Gazetesi, 6 Ocak 2000
56- Cumhurba�kan� Sn. S�leyman Demirel?in, 27-29 May�s 1999 tarihlerinde Ankara?da d�zenlenen ?S�rd�r�lebilir Kalk�nmada Daha Temiz Enerji Sistemlerinin Rol�? ba�l�kl� Uluslararas� konferanstaki konu�mas�n�n �zeti, Kaynak Elektrik Dergisi, Haziran 1999
57- N�kleer ��in Erken, Dr. Erkut Y�cao�lu ile yap�lan r�portaj, Milliyet Gazetesi, 20 Aral�k 1996
58- N�kleer Santral �halesi Bu Kadro �le Olmaz, Prof. Dr. Osman Kemal Kadiro�lu, Elektrik&Elektronik Dergisi, Say�: Mart 1999, S:19
59- �nce Teknoloji Sonra Santral, Prof. Dr. �arman Gencay, Yeni Y�zy�l Gazetesi, 7 A�ustos 1996
60- Akkuyu Santrali ve Deprem, Dr. Beh�et Y�cel, Kaynak Elektrik Dergisi, 1998/9
61- G�ng�r Bozkurt?un �T� Y�ksek M�hendisler Birli�i taraf�ndan 1998 y�l�nda Ankara?da d�zenlenen ?N�kleer Enerji Paneli? bant ��z�m notlar�
62- N�kleer Enerji ve N�kleer Santrallar, Suphi �ahin, TEK Yay�n�, 1985, S:10-8
63- T�rkiye?nin Hidroelektrik Potansiyeli, Vural Selcan, Enerji D�nyas� Dergisi, Ekim 1985, S:16-17
64- T�rkiye Elektrikte Bir Krize Do�ru mu Gidiyor?, Emine N. Aybar, Enerji D�nyas� Dergisi, Ekim 1997, S:19
65- N�kleer Santrallarda G�venlik, Dr. Aybars G�rp�nar, Teknik �leti�im Dergisi, 1996
66- T�rkiye Deprem B�lgesi Haritas� De�i�meli midir?, T�rk M�hendislik Haberleri, 1999/4, S:32
67- T�rkiye?deki N�kleer Reakt�rlerdeki Potansiyel Bir Kazaya ili�kin Riskin Analizi ve G�rselle�tirilmesi, John Taylor ve Stuart Ramsden, Avusturalya Ulusal �niversitesi. Greenpeace i�in 1998 y�l�nda Kimyasal Ta��n�m Modeli ANU-CTM kullan�larak haz�rlanm�� rapor
68- �evresel Etki De�erlendirmesi A��s�ndan N�kleer Santraller �le �lgili Mevzuat, �rfan �nal, ME.�. M�hendislik Fak�ltesi Derlemeler Dizisi 3, Akkuyu N�kleer Santral� �zel Say�s�
69- N�kleer Santral Kurulmas� Planlanan Akkuyu?nun Do�al �zellikleri, Prof. Dr. G�ng�r Uzun, TMMOB 1996 T�rkiye Enerji Sempozyumu Bildirisi
70- K�z�l Danny?den ince mesajlar, Radikal Gazatesi, 9 Aral�k 1999
71- AB?nin n�kleer enerji ��kmaz�, D�nya Gazetesi, 7 Aral�k 1999

Favorite Links

FortuneCity
ICC International Muhendislik Musavirlik INC Nukleer Enerji Degerlendirmesi

CERNOBIL REAKTORU DEGERLENDIRME MERKEZI
Cernobil Reaktoru uzerine bilgiler ve baglantilar

DUNYA UZERINDE NUKLEER ENERJI ILE ILGILI KURULUSLAR
Cok zengin nukleer enerji bilgi merkezi ve baglantilar.

This page has been visited

times.