Pijn, bezien vanuit de RTK-visie

door Meindert Gijzen

Dit is de tekst geweest van een boekje dat is gebruikt bij een cyclus van drie zaterdagen over pijn in 1998. 

Ruimte, tijd en kennis is een visie en een geheel van oefeningen waarin de natuurlijke helderheid en intelligentie van de geest worden vrijgemaakt en geactiveerd. Los van dogma's of leerstellingen, ongehinderd door tradities of rituelen, biedt deze visie een nieuw inzicht in de werkelijkheid en een nieuwe dimensie aan onze ervaring van vrijheid. Zoals vanuit de RTK-visie alle menselijke problemen in een nieuw licht kunnen worden bezien, zo kan ook pijn op ongebruikelijke nieuwe manieren worden benaderd. Wat nu volgt zijn enkele korte notities over pijn vanuit de invalshoeken "ruimte", "tijd" en "kennis" met verwijzingen naar oefeningen.

Ruimte

Vanuit de invalshoek van Ruimte beschouwd, kunnen we ontdekken hoe onze gebruikelijke identificatie met "mijn pijn" ons blikveld vernauwt en ons lijden intensifeert. De oorspronkelijke gewaarwordingen die aanleiding geven tot "pijn" worden onmiddelijk gelabeld en gaan vervolgens deel uitmaken van een verhaal dat klaar ligt. Vanuit het werken met de ruimte-oefeningen kan dit verhaal geleidelijk aan doorzichtig worden gemaakt en kan het contact met de gewaarwordingen die aan de labeling en het verhaal vooraf gaan, weer worden hersteld. Bij het omgaan met pijn die vooral fysiek van aard is en die duidelijk in het lichaam is gelocaliseerd, kunnen diverse ruimte-oefeningen een verzachtende en misschien zelfs transformerende invloed hebben. Te denken valt aan de oefeningen met het reusachtige lichaam, zoals deze in het boek "Ruimte, tijd en kennis" worden beschreven. Omdat het immers juist de labeling en het verhaal zijn (dus met andere woorden: de gedachten) die onze pijn letterlijk ondoorzichtig maken en het oorspronkelijke contact ermee vertroebelen, kan het erg nuttig zijn om te werken met de oefeningen waarin naar gedachten wordt gekeken. Ook een oefening als "Een samenspel tussen lichaam-geest-gedachte" kan erg nuttig zijn voor het doorgronden van de mentale patronen die, bijna zonder uitzondering, pijn als openlijk of verborgen centraal thema blijken te hebben.

Tijd

Vanuit de invalshoek van Tijd beschouwd, kunnen we ontdekken hoezeer pijn verbonden is met het leven en hoe onze gebruikelijke lineaire tijdservaring ons gevangen houdt in een spanningsveld waarin pijn en lijden onontkoombaar lijken te zijn. Wanneer we echter, vanuit het werken met de tijd-oefeningen, gaan ontdekken dat Tijd oneindig veel opener en flexibeler kan zijn dan onze gebruikelijke programmering doorgaans toestaat, zal ook de voorgeprogrammeerde ervaring van pijn geleidelijk aan onregelmatigheden, openingen of haperingen gaan vertonen. We kunnen ontdekken hoe in de directe ervaring van "pijn", voordat concepten hun werk hebben gedaan en enigzins bevrijd van de reflexieve neiging om deze gewaarwordingen te willen wegduwen of te verdoven, een intensiteit en een levendigheid aanwezig zijn die misschien even helder en krachtig is als in onze beste momenten het geval kan zijn. In het boek "Dynamics of time and space" worden enkele hoofdstukken speciaal aan deze thematiek gewijd. Om te beginnen is het misschien echter gemakkelijker om te werken met de tijd-oefeningen uit "Ruimte, tijd en kennis". In het bijzonder oefening 24 uit dit boek ("Een huwelijk tussen geluid en ademhaling") is bijzonder geschikt om een dieper contact met Tijd tot stand te brengen. Deze oefening, waarin pijn niet expliciet aan de orde komt, heeft desalniettemin een zeer verzachtende en ongetwijfeld zelfs helende en troostende uitwerking. Ook als huiswerk voor de tussenliggende periode is deze oefening zeer geschikt. Je kunt de oefening en het commentaar erop nalezen in het boek.

Kennis

Vanuit een kennis-perspectief is het interessant om te onderzoeken hoe onze gebruikelijke, objectiverende manier van kijken naar pijn deze op afstand van onszelf plaatst. We worden "buitenstaanders" van onze eigen pijn en zoeken naarstig naar oplossingen voor het probleem dat op deze wijze is ontstaan. Elke "oplossing" betekent echter een nieuwe stap in een eindeloze tredmolen van oplossingen en problemen, waarin elke oplossing op zijn beurt de oorzaak van een nieuw probleem lijkt te worden. Wat Tarthang Tulku in de RTK-boeken zo mooi duidelijk maakt is dat Kennis overal, op elk moment en in iedere ervaring aanwezig is: Ook (of juist) in de meest verwarrende, afgrijselijke, onthutsende of ontregelende ervaringen. Er is een andere manier van kijken en ervaren mogelijk dan de gebruikelijke objectiverende: Een waarbij we juist "versmelten" met de gewaarwordingen en waarin het "ik" als afgescheiden centrum meer en meer oplost in een opener, ruimer, en omvattender ervaren. Tarthang Tulku heeft het over het "licht" in iedere ervaring, als uiting van "Grote Kennis". We kunnen deze "lichtheid" activeren door te werken met de oefeningen waarin de visualisatie van licht centraal staat, zoals b.v. oefening 32 uit "Ruimte, tijd en kennis" of nrs. 21 en 22 uit "Dynamics of time and space". Deze licht-oefeningen worden in het algemeen geacht een zeer heilzame invloed te hebben. Een andere invalshoek is door vanuit een actief en onderzoekend "niet-weten" te kijken naar pijn. We kunnen hierdoor de gebruikelijke conditionering van afweer en agressie ondergraven en zodoende meer vrijheid en flexibiliteit cre‰ren in het omgaan ermee. Een voorbeeld van een dergelijke oefening is oefening nr. 31 uit "Ruimte, tijd en kennis".

Algemeen:

Voor alle RTK-oefeningen en het werken met deze visie in het algemeen geldt dat snelle resultaten en effecten, zo deze zich al voordoen, beslist niet meteen gezien moeten worden als tekenen van een blijvende of ingrijpende verandering. Het werken met deze oefeningen brengt haar werkelijke uitwerking vaak juist teweeg op een hele subtiele en zeer geleidelijke wijze. De veranderingen die hierdoor in de hand worden gewerkt bevinden zich als het ware meer onder de oppervlakte van het gebruikelijke ervaren, in een diepere laag.